Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: ὁ Ἱεράρχης τοῦ καθήκοντος καί ὁ ἀσυμβίβαστος μάρτυρας τῆς ἀλη­­θείας!

 

Ἕνας ἀπό τούς τρεῖς μεγίστους φω­­στῆ­ρες τῆς τρισηλίου θεότητος, ἡ μεγαλύ­τερη ἐκκλησιαστική μορφή πού μπροστά της ὑποκλίνεται ὁλόκληρη ἡ οἰκουμένη, ὁ μέ­γι­στος τῶν Πατέρων τῆς Ἀνατολῆς καί τῆς Δύ­­σης ὅλων τῶν ἐποχῶν, εἶναι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐπονομαζόμενος Χρυσόστομος.

Χίλια ἑξακόσια χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος ἀπό τήν μαρτυρική κοίμηση τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Διδασκάλου τῆς οἰκουμένης, τῆς κορυφαίας καί ἀνεπανάληπτης αὐτῆς προσωπικότητας, τοῦ ἀγωνιστῆ καί μάρτυρα τῆς ἔμπρακτης χριστιανικῆς ἀγάπης.

Γεννήθηκε στήν Ἀντιόχεια τό 347 ἀπό τόν Σε­­κοῦνδο, ἀνώτερο στρατιωτικό ἀξιωματοῦχο καί τήν Ἀνθοῦσα, πρότυπο ἐνάρετης μητέρας καί χριστιανῆς γυναίκας. Ὁ Ἅγιος Χρυσόστομος, τό καύχημα αὐτό τῆς Χριστιανοσύνης πού κοσμεῖ τό στερέωμα τῆς Ἐκκλησίας, ὀφείλει τό πνευματικό του μεσουράνημα στή μητέρα του. Εὐνοήθηκε ἀπό τήν θεία Πρό­­­νοια νά ἔχει μητέρα μιάν Ἀνθοῦσα. Καί ἡ Ἀνθοῦσα, πού ἔμεινε χήρα σέ νεαρή ἡλικία (μό­­λις εἴκοσι ἐτῶν) ἀφοσιώθηκε ἀποκλειστικά καί ὁλόψυχα σέ ὑποδειγματική ἀνατροφή τοῦ παιδιοῦ της. Ἔτσι ἡ Ἀνθοῦσα πρόσφερε στήν ἀνθρωπότητα τό λαμπρότερο ἄνθος πού αὐτή γνώρισε ποτέ: ἕναν Χρυσόστομο.

Μέ τήν ἁγία ζωή της καί τίς συνετές συμβουλές της καλλιέργησε μέσα στήν ψυχή τοῦ μικροῦ Ἰωάννη τόν σπόρο τῆς εὐσέβειας καί τήν ἀγάπη πρός τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου, πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον.

Ἐκτός ἀπό τήν ἄριστη ἀνατροφή πού δέ­­χθηκε ἀπό τή μητέρα του Ἀνθοῦσα (γιατί – ὅπως ἔλεγαν καί οἱ ἀρχαῖοι – πῆρε ἀπ᾽ αὐτήν ὄχι μόνο «τό ζῆν» ἀλλά καί «τό εὖ ζῆν», μέσῳ τῆς ὀρθῆς παιδείας καί τῆς χριστιανικῆς ἀνατροφῆς), ἐξαιρετική μόρφωση ἔλαβε καί ἀπό τούς πιό διαπρεπεῖς διδασκάλους καί ρήτορες τῆς ἐποχῆς του. Φοίτησε κοντά στούς περίφημους Λιβάνιο καί Ἀνδραγάθιο, στούς ὁποίους ὀφεί­­λει τήν ἄρτια ρητορική καί φιλοσοφική κα­­­τάρτισή του. Ὁ ἐθνικός Λιβάνιος πού τόν ἐθαύ­μαζε γιά τά ἐξαιρετικά χαρίσματά του, ἐπι­θυμοῦσε νά τόν ἀφήσει διάδοχό του στή Σχο­­λή ἄν, ὅπως εἶπε, δέν τόν εἶχαν συλήσει (ἁρ­­πάξει) οἱ Χριστιανοί. Βέβαια, ἡ ἀλήθεια εἶ­­­­ναι ὅτι τόν Ἰωάννη δέν τόν ἐσύλησαν οἱ Χρι­στι­­ανοί, γιατί ὁ ἴδιος ἀπό μόνος του καί ἑκούσια ἔγινε Χριστιανός.

Μετά τό τέλος τῶν σπουδῶν του ἄσκησε γιά λίγους μόνο μῆνες τό ἐπάγγελμα τοῦ δικηγόρου μέ ἐξαιρετική ἐπιτυχία. Ἐνῶ κατέπλη­σ­­­σε τό ἀκροατήριο μέ τήν εὐγλωττία καί τό σπά­­νιο ρητορικό ταλέντο του καί ἐνῶ τό μέλλον του διαγραφόταν λαμπρό, ἔδειξε πλή­ρη ἀποστρο­φή πρός τά ἐγκόσμια. Τά θεώρησε ὅλα ὡς σκύβαλα καί στράφηκε μέ ζῆλο καί πά­­θος πρός τά ἱερά γράμματα, τή θεολογία. Αἰχ­­μα­λω­­τισμένος ἀπό σφοδρό καί ἀκατανίκη­­το πόθο πρός τόν μοναχικό καί ἀσκητικό βίο, με­­τά τόν θάνατο τῆς προσφιλοῦς μητέρας του, ἀφοῦ πρῶτα βαπτίστηκε, σέ ἡλικία εἰκοσιενός ἐτῶν ἀποσύρεται σέ ὄρος κοντά στήν Ἀντιόχεια καί ζεῖ ἐκεῖ γιά ἕξι χρόνια (τέσσερα κάτω ἀπό τήν καθοδήγηση γέροντα ἀσκητή καί δύο ὡς ἐρημίτης, «μόνος μόνῳ Θεῷ»), μέ σκληρή ἄσκηση καί στερήσεις, συνεχῆ προσευχή καί μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς.

Περνᾶ τίς νύκτες προσευχόμενος γιά νά δα­­μάσει τόν ὕπνο καί νηστεύει μέχρι νά ἐξαν­τλη­­θοῦν τελείως οἱ δυνάμεις του. Στή μόνωση βρίσκει αὐτό πού κατά βάθος ζητᾶ. Ἡ μό­νω­­ση καί ἡ ἡσυχία τοῦ προσφέρουν στιγμές πε­ρισυλ­λογῆς, αὐτοεξέτασης, προσευχῆς καί κατά­­­νυξης καί τόν ἀνυψώνουν στίς σφαῖρες τοῦ ὑπερφυσικοῦ. Ἡ περίοδος αὐτή τῶν ἕξι ἐτῶν τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς σφραγίζει ἀποφασιστικά τόν χαρακτήρα του καί τήν μετέπειτα ζωή του. Σ᾽ ὅλη του τή ζωή παραμένει μεγάλος νηστευτής καί ἡσυχαστής.

Ἡ αὐστηρή ὅμως ἄσκηση μέσα σ᾽ ἕνα ὑγρό σπή­­λαιο κλονίζει τήν ὑγεία του, γι᾽ αὐτό καί ἀ­­­να­­­γ­­κάζεται νά ἐπιστρέψει στόν κόσμο, στήν Ἀν­­τιό­χεια. ( Ἡ ἐπιστροφή του στόν κόσμο ἦ­­­ταν σχέδιο τοῦ Θεοῦ ὥστε νά ἀναδειχθοῦν τά με­­­γάλα καί ἐξαιρετικά χαρίσματα τοῦ ἱεροῦ ἀνδρός).

Χειροτονεῖται διάκονος τό 381 καί πρεσβύτερος τό 386 καί γιά ἕντεκα συνεχῆ χρόνια, μέχρι τό 397, ἀναπτύσσει στήν γενέτειρά του ἐκπληκτική ἐκκλησιαστική δράση. Κηρύττει, συγγράφει, διενεργεῖ φιλανθρωπίες, ἀσκεῖ ἀντιαιρετικό ἀγώνα. Ἡ φήμη του ἁπλώνεται παντοῦ, σ᾿ Ἀνατολή καί Δύση, φθάνει καί στή Βασιλεύουσα, καί ἔτσι με­­τά τήν κοίμηση τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κων­­­­σταν­τι­­νουπόλεως Νεκταρίου τόν διαδέχεται, πα­­­ρά τήν θέλησή του, στόν ἀρχιεπισκοπικό θρόνο (398).

Ἀπό τήν θέση αὐτή «ὁ λύχνος ὁ πολύφωτος» φωτίζει μέ τή σοφία του καί λαμπρύνει τά πέρατα τῆς οἰκουμένης μέ τό ποιμαντικό, κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο του. Ἀναμορφώνει τή λατρευτική ζωή, ἐξυψώνει ἠθικά τόν κλῆρο, διοργανώνει τήν κοινωνική πρόνοια. Καταπολεμᾶ καί συντρίβει τίς αἱρέσεις, διοργανώνει ἱεραποστολές σέ μακρινούς, εἰ­­δω­­­λολατρικούς λαούς καί σπέρνει παντοῦ τόν χριστιανικό σπόρο. Τιτάνιος ὁ ἀγώνας του γιά τήν Ἐκκλησία καί γιά τό ποίμνιό του, πού τό ὑπεραγαπᾶ. Ἔλεγε στό ποί­­μνιό του: «Ἐσεῖς εἶστε συμπολῖτες μου, ἐσεῖς πατέρες μου, ἐσεῖς ἀδελφοί μου, ἐσεῖς παι­­διά μου, ἐσεῖς μέλη μου, ἐσεῖς φῶς μου, μᾶλλον καί ἀπό τό φῶς γλυκύτεροι...»! Περιορίζει τίς δαπάνες τῆς ἀρχιεπισκοπῆς, ἐξοικονομεῖ χρήματα καί μέ τή βοήθεια ἑνός ἐπιτελείου ἀπό ἐθελοντές πού τό ἀποτελοῦσαν εὔπορα ἄτομα – ἑνός στρα­τοῦ σωτηρίας μέ ὅπλα τή συμπόνια καί τήν ἀγά­­πη καί μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἴδιο – ἀνεγείρει φι­λαν­θρωπικά ἱδρύματα ἀγάπης: πτωχοκομεῖα, νοσοκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, ξενῶνες γιά τήν περίθαλψη τῶν πτωχῶν, τῶν ἀσθενῶν, τῶν ὀρφανῶν καί τῶν γερόντων. Ὅλα καρποί τῆς ἔμπρακτης ἀγάπης καί τοῦ ἐλεήμονα χαρακτή­ρα του πρός τόν συνάνθρωπο, πρός τόν πλησίον, πού εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.

Ἦταν γεννημένος ρήτορας. Ἦταν «ἡ χρυσή λύ­­­­ρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» πού κατεγοήτευε τό πυ­­κνό ἀκροατήριό του μέ τήν ρητορική δει­­νότητα καί τήν εὐγλωττία του καί μέ τήν συ­­­ναρπαστική δύναμη τοῦ λόγου του. Λόγος θεῖος, οὐράνιος, καρπός ἐμπνεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού ἔτρεφε τούς πνευματικά πεινασμένους. Λόγος συναρπαστικός, σαγηνευτικός, θεσπέσιος, πού ὅσοι τόν ἀκοῦνε νομίζουν ὅτι βγαίνει ἀπό χρυσό στόμα. Γι᾽ αὐτό τόν ὀνο­­μάζουν Χρυσόστομο. Καί μένει ἀπό τότε γνω­στός στήν  Ἱστορία καί θά μείνει αἰωνίως ὡς  Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.

Μέ τήν πύρινη καί ἐλεγ­­­­κτική γλώσσα του στη­­­­λιτεύει τή διαφθορά καί τήν ἀνηθικότη­τα, ἐλέ­γ­­­­­­­­­­χει μέ δριμύτητα τίς πα­­­­­ρεκκλίσεις τῆς χρι­­­­στι­α­νικῆς ζωῆς, καταγγέλει τήν κοι­νωνι­κή ἀδικία καί ἀνι­­­σότητα, καυτηριάζει τήν ἀ­­­­­σπλαγχνία καί ἀ­­ναλ­­γησία τῶν πλουσίων καί ἰσχυρῶν, ἐνῶ παραστέκεται στό πλευρό τῶν ἀδυνάτων, τῶν καταφρονεμένων καί γίνεται πατέρας τῶν φτωχῶν, τῶν ὀρφανῶν, τῶν πονεμένων...

Μέ τήν ἀπαράμιλλη ἁγιότητα τοῦ βίου του καί τό πολύπλευρο φιλανθρωπικό ἔργο του, κα­­τακτᾶ τίς καρδιές τοῦ λαοῦ πού κυριολεκτι­κά τόν λατρεύει. Ὅμως ὁ ἀσυμβίβαστος χαρακτήρας του καί τό ἐλεγκτικό του κήρυγμα συ­­­νασπίζει ἐναν­τίον του πολλούς καί ἰσχυρούς ἐχθρούς οἱ ὁποῖοι συνεργάζονται καί συ­­νωμοτοῦν – μέ πρωτοστάτη τήν ματαιόδοξη αὐτοκράτειρα Εὐδοξία – καί ἐξορίζεται τήν πρώτη φορά γιά μικρό διάστημα στή Βιθυνία, τήν δεύτερη ὅμως ὁριστικά στήν Κουκουσό τῆς Ἀρμενίας καί στή συνέχεια στήν Πιτυούντα τοῦ Πόν­­του. Ὅμως προτοῦ φθάσει ἐκεῖ, πεθαίνει στά Κό­­μανα τοῦ Πόντου ὕ­­στε­­ρα ἀπό φοβερές κακουχίες καί ταλαιπω­ρίες μιᾶς τρίμηνης μαρτυρικῆς πορείας. Στόν ἱερό ναό τοῦ Ἁγίου Βασιλίσκου (πού ἦταν ἐπίσκοπος στά Κόμανα καί μαρτύρησε ἐπί Μαξιμιανοῦ) λειτουργήθη­κε γιά τελευταία φορά. Φορώντας ὁλόλευκη στο­­λή, ἐκοινώνησε τῶν Ἀχράντων Μυστηρί­ων καί προσευχήθηκε λέγοντας τή συνηθισμέ­­νη φράση του: «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν», πού μαρτυρεῖ τήν ἄπειρη εὐγνωμοσύνη του πρός τόν Δοτῆρα παντός ἀγαθοῦ. Ἔπειτα εἶπε «Ἀμήν», ἔκανε τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ καί παρέδωσε τήν ἁγία ψυχή του στόν Κύριο. Ἦταν 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 407...

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀνήκει στή χορεία τῶν μεγαλυτέρων Πατέρων πού κοσμοῦν τό στερέωμα τῆς Ἐκκλησίας καί γενικά τῶν μεγαλυτέρων ἀνδρῶν πού ἔζησαν ποτέ ἐπί τῆς γῆς. Ὡς μιά ἀπό τίς ἡρωϊκότερες καί ἁγιότερες μορφές τῆς Ἐκκλησίας ἔμεινε στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας ὡς ὁ ἀλύγιστος ἀγω­­νιστής, ὡς ὁ Ἱεράρχης τοῦ καθήκοντος καί ὁ ἀκατα­πό­νη­­τος μαχητής καί ἀσυμβίβαστος μάρτυρας τῆς ἀλη­­θείας. Ἀνα­­δείχθηκε παράλληλα ἀπαράμιλλος συγγρα­φέας, ὁ μοναδικός καί ἀνυπέρβλητος ἑρμηνευτής τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ, τό χρυσό στόμα τῆς Ἐκκλησίας, ὁ κοινός Δι­δά­σκα­λος τῆς οἰκουμένης. Ὑπῆρξε ὁ κορυφαῖος, ὁ ἀνεπα­νάληπτος, ὁ πιό ἐκ­­πληκτικός ἐκκλησια­στικός ρή­­τορας ὅλων τῶν ἐποχῶν, ὁ μεγαλύτερος Χριστιανός παιδαγωγός ὅλων τῶν αἰώνων, ἕνας ἄριστος γνώστης καί ἀνα­­­­­τόμος τῆς ἀνθρώπινης ψυ­­­χῆς, τήν ὁποία ἑρ­­μήνευσε μέ μοναδική δεινότητα καί ἐξαι­­ρετική ἐπιτυχία, ὅσο κα­­νείς ψυχολόγος καί ψυχίατρος ἄλλης ἐποχῆς.

Ὡς μιμητής τοῦ Χριστοῦ ὑπῆρξε συγχρόνως καί μεγάλος ὡς ἄνθρωπος, ἀφοῦ ὑπη­­­­­­ρέτησε τόν ἄνθρωπο ἀγωνιώντας καί πάσχοντας γι᾽ αὐτόν. Καί ἦταν ἀκόμη ὁ κατ᾽ ἐξοχήν ποιμαν­τικός πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ ἐσφράγισε τήν ἁγία ζωή του μέ τό μαρτύριο, τόν πόνο καί τίς δοκιμασίες, ἐπιβλήθηκε στή συνείδηση τῶν πιστῶν ὡς ἄριστο καί αἰώνιο ὑπόδειγμα μαρτυρίου καί ψυχικοῦ μεγαλείου.

Τό συγγραφικό ἔργο του εἶναι ὀγκωδέστα­­το, μο­­­ναδικό καί ἀνεπανάληπτο. Εἶναι ὁ πο­­λυ­­­γρα­­­­­φό­τερος τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ μελίρρυτος λό­­γος του εἶναι ἀπαράμιλλος, συναρπαστικός, σα­γηνευτικός. Μέ τή συνεχῆ ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς κατόρθωσε νά φθάσει σέ βα­­θιά κατανόησή της ὥστε νά γίνει ὁ κλασσικός ἑρ­­μηνευτής της καί ἰδιαιτέρως τῶν ἐπιστολῶν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Θεωρεῖται ὁ «μετά Παῦλον Παῦλος τῆς Ἐκκλησίας». Ἄν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος χαρακτηρίστηκε ὡς «τό στόμα τοῦ Χριστοῦ», ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θεωρήθηκε ὡς «τό στόμα τοῦ Παύλου»...

Τό νά ἀποπειραθεῖ ὅμως κανείς νά μιλήσει γιά τό ἀξεπέραστο μεγαλεῖο τοῦ γίγαντα αὐτοῦ τῆς σοφίας καί τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λόγου, ἤ νά σκιαγραφήσει ἔστω καί ἀμυδρῶς τήν ἐκπληκτική προσωπικότητα τοῦ κορυφαίου αὐτοῦ ἄνδρα, μέσα σέ τόσο λίγες γραμμές, θά ἀποτελοῦσε ἀσφαλῶς με­γά­­λο σφάλμα.

Θά ἦταν ὅμως καί παράλειψη νά μήν ἀναφερθεῖ ἐδῶ ὅτι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστο­μος συνέδεσε τό ὄνομά του καί τή ζωή του μέ τήν θεία Λει­τουρ­γία, τό Μυστήριο τῶν αἰώνων, πού εἶναι τό κλει­­δί καί ἡ ἀπάντηση τῆς ζωῆς. Ἡ μυσταγωγική τε­­­λε­­­τουρ­γία τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ὁ θεσπέσι­ος τύ­­­πος τῆς θείας Λειτουργίας πού φέρει τό ὄνομα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Ἱε­­ράρχη, ἀπό τό­­τε πού κα­­θιε­ρώθηκε  στή λει­­­­­τουργική ζωή τῆς Ἐκ­­­­­κλησίας (4ο μέ 5ο αἰώ­­να), τρέφει μέχρι καί σήμερα καί θά ἐξα­­κολουθεῖ νά τρέφει πνευματικά τούς ἀν­θρώ­πους ἕως τῆς συντελείας τῶν αἰώνων. Τούς μορφώνει καί τούς τελειοποιεῖ μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγί­­ου Πνεύματος σέ Χριστιανούς μέ τή Χάρη τοῦ Χριστοῦ. Μέ ἁπλά λόγια, τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, αὐτός ὁ διαρκής διάλογος μέ τό μυστήριο τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ πού μᾶς ἔχει παραδοθεῖ μέ τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, σώζει χιλιάδες μετανοοῦντες ἀνθρώπους αἰωνίως. Καί γεμίζει τόν Παράδεισο, τήν αὐλή τοῦ Κυρίου, μέ σεσωσμένους...

(Ἀπό τόν ἐπετειακό Τόμο «ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ», πενταετίας 2005-2009, τ.47)