Η συντριβή του «εγώ», η πίστη του «εμείς»

Μανώλης Κοττάκης

Όποτε μου δίνεται η ευκαιρία για απόδραση από την πνιγηρή πολιτική ατμόσφαιρα των Αθηνών, στην οποία επικρατεί συνήθως η υποκρισία και η διπροσωπία, σπεύδω στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και τη Θράκη. Στους ίσιους ανθρώπους. Σ’ αυτούς που όταν σου λένε «ναι» δεν εννοούν «ίσως» και σε εκείνους που όταν λένε «όχι» δεν εννοούν «θα τα βρούμε».

Η ανθρώπινη επικοινωνία στον Βορρά είναι απόλαυση. Δεν ψάχνεις να βρεις τι κρύβεται από πίσω, όπως συνήθως ψάχνουμε εμείς συνωμοτικά στον Νότο, εκπαιδευμένοι από το σύνδρομο της διπλής σκέψης που μας άφησε κληρονομιά η Οθωμανική Αυτοκρατορία, για να κρύβουμε τι πραγματικά έχουμε στο μυαλό μας. Τα σχέδιά μας. Εδώ πάνω ο κόσμος κατά βάση είναι έντιμος και άδολος!

Ήταν, λοιπόν, αληθινή χαρά για μένα να ανταποκριθώ στην πρόσκληση που μου απηύθυνε ο καθηγούμενος του Ιερού Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου στο Κιλκίς Χρυσόστομος, ένας λεβέντης Θεσσαλονικιός, να μιλήσω στην ετήσια εκδήλωση της μονής για το νόημα της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Έχω υποστηρίξει κι άλλες φορές ότι πρέπει να κρατήσουμε το κερί της εθνικής μνήμης αναμμένο, γιατί μόνο έτσι υπάρχει ελπίδα να φουντώσει ξανά και να γίνει φλόγα. Λαμπάδα. Αλλά προς μεγάλη μου απογοήτευση κάθε χρόνο παρατηρώ ότι η πολιτική μας ηγεσία αρνείται να γράψει μια λέξη στο X για το συγκλονιστικό αυτό γεγονός, που σημάδεψε μια αυτοκρατορία 1.000 ετών. Τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Είναι εύκολο οι πολιτικοί μας να κάνουν πλάκα στο TikTok, αλλά δεν το ‘χουν και πάρα πολύ με την Ιστορία. Τη θεωρούν φάντασμα πάνω από τα κεφάλια τους. Φοβούνται μην τους πουν εθνικιστές που… πάνε να πάρουν την Πόλη. Με συνέπεια κάθε χρόνο ο Ερντογάν, το έκανε και φέτος, να διοργανώνει φαραωνικές εκδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη για να ανορθώσει το φρόνημα του χειμαζόμενου από τα τεράστια οικονομικά προβλήματα της οικονομίας λαού του και για να σπάσει το δικό μας. Εμείς μπορεί να καταρρέουμε αργά αλλά σταθερά ως ενιαία εθνική οντότητα, αλλά θεωρούμε ότι δεν τη χρειαζόμαστε την Ιστορία! Λάθος!

Όποτε, λοιπόν, κάποιος με καλεί, πέρυσι ο Σύλλογος του Χαλανδρίου «Ευριπίδης», φέτος η Ιερά Μονή Νικοδήμου, που αποτελεί μετόχι του αγιορειτικού μοναστηριού της Σιμωνόπετρας, με ηγέτη τον ευρυμαθή Ελισαίο, πάντοτε ανταποκρίνομαι. Δεν έχω δικαίωμα να πω όχι.

Η αποδοχή της φετινής πρόσκλησης έκρυβε για μένα, όμως, όμορφες εκπλήξεις, καθώς επιλέγοντας να παραμείνω στο μοναστήρι είχα την ευκαιρία να ζήσω επί δύο ημέρες τη ζωή των μοναχών. Τον μοναχικό βίο. Αυτό που εμείς οι κοσμικοί ονομάζουμε «βαριά ή καλογερική». Δεν είχα πολυκαταλάβει τι σήμαινε η φράση «όταν εμείς οι μοναχοί βάλουμε το μαύρο, είμαστε εντός εισαγωγικών νεκροί άνθρωποι για τους υπολοίπους, καθώς απέχουμε από κάθε κοσμικό γεγονός, γάμο, βαφτίσια, κηδεία, εκλογές, αναψυχή, εξόδους» που μου είχε πει στο παρελθόν η «Μπουμπουλίνα» (όπως την αποκαλεί ο Χρυσόστομος), η ηγουμένη του Αγίου Νεκταρίου, με καταγωγή από την Αστυπάλαια, Τιμοθέη.

Ωστόσο, αυτή η διήμερη παραμονή μου λίγο έξω από τον Πεντάλοφο Κιλκίς, μια αναπνοή από τα σύνορα με τα Σκόπια (τη νύχτα φαίνονταν οι ανεμογεννήτριές τους με τα κόκκινα φώτα), μου έδειξε τι σημαίνει. Μοναχός σημαίνει ταπείνωση. Μοναχός σημαίνει αφιέρωση. Μοναχός σημαίνει συντριβή τού «εγώ». Μοναχός σημαίνει να ζεις την πληρότητα μέσα από τα κείμενα του ιερού Ευαγγελίου και της Καινής Διαθήκης. Μοναχός σημαίνει προετοιμασία για το πέρασμα από τη μία ζωή στην άλλη. Μοναχός σημαίνει νηφαλιότητα, αυτοθυσία, αλληλεγγύη, ισότητα, ειρήνη, καταλλαγή, παρθενία και κοινοκτημοσύνη. Μοναχός σημαίνει αποκοπή από τον έξω κόσμο.

Τα κινητά εδώ είναι ελάχιστα και μόνο για τις ανάγκες της μονής. Ενώ η ενημέρωση γίνεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο! Μοναχός σημαίνει κανόνες τέλος. Σεβασμός στους κανόνες. Αυτούς που δεν σεβόμαστε εμείς και γι’ αυτό απορούμε όταν η Εκκλησία παρακαλεί τους βουλευτές που ψήφισαν τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών να μην επισκέπτονται τους ναούς γιατί παραβίασαν τους κανόνες, όπως έκανε σε αυστηρή γλώσσα με ανακοίνωσή της και η συγκεκριμένη μονή («Δεν πληρώνουν τις συνέπειες μόνο οι πολιτικοί από τον αποκλεισμό για την ψήφο τους, τις πληρώνουμε κι εμείς που δεν έχουμε τη βοήθειά τους στα θέματα που μας αφορούν και πρέπει να τα λύσουμε. Αλλά εμείς αναλαμβάνουμε το κόστος, ας το αναλάβουν κι αυτοί!» μου ειπώθηκε).

Γνώρισα σχεδόν και τους 30 μοναχούς του ιερού κοινοβίου σε αυτές τις δύο μέρες και εντυπωσιάστηκα. Τους ρώτησα για την καθημερινότητά τους, για τη ζωή τους, για το πώς επέλεξαν να απαρνηθούν την κοσμική ζωή και να γυρίσουν την πλάτη τους στον κόσμο, για τις οικογένειές τους. Ο πατέρας Λουκάς, ένας ιατρός που μόλις πήρε το πτυχίο του, στράφηκε αμέσως στον μοναχισμό, ο πατέρας Νικόδημος από την όμορφη Γουμένισσα με αδελφή μοναχή, ο πατέρας Γρηγόριος από την Κύπρο, ο πατέρας Ραφαήλ από την ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς και τόσοι άλλοι μού έδειξαν, χωρίς να μου μιλήσουν ποτέ γι’ αυτό, δύο μέρες τι σημαίνει η συντριβή τού «εγώ» σε έναν κόσμο αφόρητα εγωιστικό.

Τους έβλεπες τη μία να είναι μπροστά στο ιερό ή στο ψαλτήρι και να τελούν κατανυκτικά τη θεία λειτουργία μεγαλοπρεπώς και μισή ώρα μετά ακριβώς οι ίδιοι άνθρωποι που κρατούσαν το θυμιατό και το Ευαγγέλιο να προσφέρουν ρυζόγαλο και καφέ στους επισκέπτες της μονής. Τους έβλεπες να μετέχουν στο μνημόσυνο και να ζητούν ανάπαυση για τους προπάτορές μας που θυσίασαν τη ζωή τους στην Κωνσταντινούπολη, στον Πόντο, στην Καππαδοκία, στην Ανατολική Ρωμυλία, στη Βόρειο Ήπειρο και την Κύπρο, επαναλαμβάνοντας και οι οκτώ, στεντορεία τη φωνή, κρατώντας αναμμένα κεριά, την ίδια ευχή και λίγη ώρα μετά άλλος σερβίρει κρασί στην τράπεζα τους επισκέπτες, άλλος γινόταν οδηγός στο μικρό βαν της μονής, άλλος φωτογράφος και καμεραμάν, άλλος μάγειρας, άλλος διευθυντής χορωδίας, άλλος έτρεχε στο διακόνημα του αγιογραφείου, άλλος επόπτευε τις κτηνοτροφικές εργασίες που επιτρέπουν στη μονή να παράγει φέτα, τυρί και κρασί μοναδικής ποιότητας με την επωνυμία «Ευλογία» και άλλος υποδεχόταν ταπεινά ένα γκρουπ Αμερικανών τουριστών ή Ελλήνων που έφτασαν στο μοναστήρι για να παρακολουθήσουν τον απογευματινό εσπερινό.

Πρόκειται για μια ολόκληρη, αυτάρκη -ψυχικά κυρίως, αλλά και υλικά- κοινωνία! Τα πρόσωπά τους ήταν γαλήνια. Δεν υπήρχε πουθενά ύφος αλαζονικό και ο τρόπος με τον οποίο έψαλλαν μέσα στον ιερό ναό το «Τη υπερμάχω» και το «Χριστός Ανέστη» ήταν πραγματικά μοναδικός. Σε απομάκρυναν από τα εγκόσμια και τις πονηρές διαβολές. Έβλεπες την καλοσύνη στα πρόσωπά τους. «Ξεκουράστηκε η ψυχή μου» έγραψα στο βιβλίο εντυπώσεων. Όπως μου εξήγησε ο ηγούμενος του Ιερού Κοινοβίου Χρυσόστομος, ξυπνούν αξημέρωτα στις πέντε και αφού ολοκληρώσουν τον όρθρο κάθονται το πρωί στις 7 σε τράπεζα για «μεσημεριανό», ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας μοιράζονται τις εργασίες του μοναστηριού, τα λεγόμενα διακονήματα, τα οποία δεν είναι και λίγα.

Είναι τόσο μεγάλη η αφοσίωση σε αυτά, ώστε «ξεχνάμε καμιά φορά και τον εαυτό μας» μου είπε ένας. Η τοπική κοινωνία τούς αγαπά γι’ αυτό, και για να δώσουν το «παρών» στην εκδήλωση πολλοί εκπαιδευτικοί πήραν άδεια εκείνη τη μέρα για να παραστούν σε αυτήν. Από απέναντι στα Σκόπια δεν τους καλοβλέπουν τους μοναχούς. Γιατί πιστεύουν ότι το μοναστήρι είναι η προέκταση του εθνικού κράτους. Ενώ στην πραγματικότητα είναι ταγμένο στην υπεράσπιση της εθνικής μας ταυτότητας σε μια περιοχή όπου διάφοροι δίγλωσσοι επιχειρούν κατά καιρούς υπονομευτικές ενέργειες. Μια γεύση πήρε απ’ αυτές σε επίσκεψη του στη Γουμένισσα και στο μοναστήρι το 1999 ο ιστορικός εκδότης της «Εστίας» Άδωνις Κύρου. Πήγαμε και με τον ηγούμενο στις παιδικές κατασκηνώσεις που διατηρεί το Μοναστήρι του Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου (άγιου του οποίου τα λείψανα επιχείρησαν κάποιοι να κλέψουν, αλλά τα επέστρεψαν έντρομοι μόλις ο άγιος τούς φανερώθηκε και τους ζήτησε να πάψουν να τον βασανίζουν), και είδα από πολύ κοντά τι κοινωνικό έργο παράγεται. Αθόρυβα.

Ο μοναχός τον χειμώνα είναι αγρότης, μάγειρας, αγιογράφος, κωδωνοκρούστης, εφημέριος, οδηγός, το καλοκαίρι γίνεται και αρχηγός κατασκήνωσης για να επιβλέπει τα παιδιά που επιλέγουν το όρος Πάικο, τις καστανιές, τους δρυς και τις βελανιδιές που δεν καίγονται, για να περάσουν μια όμορφη εβδομάδα στην εξοχή έξω από τη Γουμένισσα και να γνωρίσουν, αν θέλουν, και τη θρησκεία μας.

Το κράτος στις διάφορες εκδοχές του δεν βοηθά στον εκσυγχρονισμό αυτών των κατασκηνώσεων, σχετικά με την ανακαίνιση των οποίων βάζει εμπόδια το τοπικό δασαρχείο. Είναι, ίσως, καιρός με γενναιότητα θα δει ξανά τα θέματα από την αρχή. Όχι μόνο για να τα έχει καλά με την Εκκλησία. Οι άνθρωποι αυτοί έχτισαν με τα χέρια τους από το 1981 τη μονή αυτή, που θυμίζει τη Σιμωνόπετρα, και γνωρίζουν με υπομονή και προσοχή να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες. Πρέπει να τα δει ξανά γιατί το ιερό κοινόβιο (στην εποπτεία του οποίου ανήκει και το γυναικείο μοναστήρι Παναγία Άξιον Εστί, με 20 μοναχές ηλικίας από 16 έως 35 ετών στην πλειονότητά τους, μερικές εκ των οποίων κάνουν δωρεάν μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας σε μαθητές, όπως είδα!) ανήκει σε έναν νομό που, μολονότι βρίσκεται μια αναπνοή από τη Θεσσαλονίκη, έχεις την εντύπωση πως δεν υπάρχει στον χάρτη. Ενώ έχει πολιτικούς, υπουργούς, προέδρους κομμάτων, αντιπροέδρους Βουλής, είναι τόσο μεγάλη η απόστασή του από το κέντρο των Αθηνών και τόσο μικρή η επιρροή του σε αριθμούς στη διαμόρφωση των εκλογικών αποτελεσμάτων, ώστε δύνανται να τον αγνοούν. Κι ας περνούν κάθε χρόνο 3.000.000 αυτοκίνητα από τον συνοριακό σταθμό των Ευζώνων, όπως μου είπε ο δήμαρχος Παιονίας κύριος Σιωνίδης.

Επιστρέφω, όμως, στον πυρήνα του σημειώματός μου. Επειδή πολλοί ειρωνεύονται τα μοναστήρια και τους μοναχούς, θα τους πρότεινα να ζήσουν τη μοναστική ζωή για δύο εικοσιτετράωρα. Κατά τη διάρκειά τους θα αντιληφθούν πόσο μικρός αλλά και πόσο μεγάλος είναι ο άνθρωπος. Πόσο μικρός όταν ασκεί εξουσία και πόσο μεγάλος όταν είναι ταπεινός. Όσο και να σε ρουφήξει η ένταση της πόλης, όταν θα επιστρέψεις στα έργα σου αυτό δεν είναι δυνατόν να το ξεχάσεις ποτέ! Σου μένει.