Ο Νεομάρτυς Δημήτριος από τη Σαμαρίνα και ο Βλαχόφωνος Ελληνισμός

Του Κωνσταντίνου Χολέβα (Πολιτικός Επιστήμων)

Στις 18 Αυγούστου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την μνήμη του Νεομάρτυρος Αγίου Δημητρίου του Νέου από την Σαμαρίνα. Είναι χρέος μας να θυμηθούμε εν ολίγοις τον βίο του και την προσφορά του στην Εκκλησία και στην εθνική μας αυτοσυνειδησία.

 Η Σαμαρίνα είναι ένα ορεινό Βλαχοχώρι της Πίνδου, το οποίο ανήκει εκκλησιαστικώς και διοικητικώς στα Γρεβενά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 μέτρων επί του όρους Σμόλικα. Οι Βλαχόφωνοι Έλληνες είναι απόγονοι των γηγενών κατοίκων της Βορείου Ελλάδος, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής κατακτήσεως υπέστησαν μία αλλοίωση στο γλωσσικό τους ιδίωμα και συνήθισαν να μιλούν τα βλάχικα, δηλαδή μία διάλεκτο ελληνολατινική. Η γλωσσική αυτή ιδιομορφία δεν τους απεμάκρυνε από τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Παρά τις προσπάθειες διαφόρων εθνικιστών και εκκλησιαστικών προπαγανδών η συντριπτική πλειοψηφία των Βλάχων παρέμεινε ριζωμένη στην ελληνικότητα και στην Ορθοδοξία.

Οι Βλάχοι, δηλαδή οι Βλαχόφωνοι Έλληνες, μάς έδωσαν μεγάλους Εθνικούς ευεργέτες, οι οποίοι πλούτισαν μεν εκτός Ελλάδος, αλλά έστειλαν τα χρήματά τους για να κτισθούν ναοί, σχολεία και περικαλλή ιδρύματα στην Ελλάδα. Ο Ευ. Ζάππας έκτισε το Ζάππειο, ο Γ. Αβέρωφ χρηματοδότησε το θωρηκτό Αβέρωφ, που κατενίκησε τους Τούρκους στους Βαλκανικούς πολέμους, ο Σίμων Σίνας έστειλε τα χρήματα για την Ακαδημία Αθηνών, Ελληνόβλαχοι από το Μέτσοβο έκαναν την δωρεά για την ανέγερση του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου κλπ.

Ακόμη κι αν μιλούσαν το βλάχικο ιδίωμα στο σπίτι τους, εν τούτοις στην Θεία Λειτουργία οι Βλάχοι χρησιμοποιούσαν μόνο την ελληνική γλώσσα. Τη γηγενή ελληνική καταγωγή των Βλαχοφώνων πληθυσμών έχουν αποδείξει με ακλόνητα επιστημονικά επιχειρήματα παλαιότεροι και σύγχρονοι ιστορικοί ερευνητές, όπως ο Κωνσταντίνος Κούμας τον 19ο αιώνα και στην εποχή μας ο Αχιλλεύς Λαζάρου, ο Μιχαήλ Τρίτος κ.α.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον εμπνευσμένο από την αγωνιστικότητα των μαρτύρων και αγίων της Ορθοδοξίας και από την ελληνική παιδεία, η οποία διδάσκει τους συνεχείς αγώνες του Έθνους μας κατά των κατακτητών, γεννήθηκε και ανετράφη ο Άγιος Νεομάρτυς Δημήτριος από τη Σαμαρίνα. Η πατρίδα μας ζούσε κάτω από την τυραννία των Οθωμανών και η περιοχή της Σαμαρίνας είχε υπαχθεί κάτω από την εξουσία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων.

Ο Δημήτριος αφιερώθηκε από μικρός στο μοναστήρι της περιοχής του, την Αγία Παρασκευή. Από τους γονείς του, και τους μοναχούς – διδασκάλους του γαλουχήθηκε με την πίστη προς τον Χριστό και με την φλόγα για την απελευθέρωση του Γένους. Μόλις πληροφορήθηκε ότι ο παπά–Ευθύμης Βλαχάβας ετοίμαζε εξέγερση των κλεφταρματολών με επίκεντρο τα Μετέωρα ο νεαρός μοναχός έγινε στενός και έμπιστος συνεργάτης του.

Το κίνημα του Βλαχάβα εξερράγη τον Μάιο του 1808, αλλά απέτυχε, πιθανόν κατόπιν προδοσίας. Ο Δημήτριος όχι μόνον βοήθησε στην πνευματική προετοιμασία των εξεγερθέντων, αλλά και μετά την ατυχή έκβαση συνέχισε να περιέρχεται τα χωριά και να κηρύττει την ελπίδα, την πίστη, την υπομονή και την εμμονή στις πατροπαράδοτες ελληνορθόδοξες αξίες.

Παρά το νεαρόν της ηλικίας του ήταν ο δυναμικός ρήτωρ και εθνεγέρτης. Γι’ αυτό και ο Αλή Πασάς ζήτησε και επέτυχε να συλληφθεί ο Δημήτριος μαζί με τον αρχηγό του, τον αγέρωχο ιερέα και οπλαρχηγό π. Ευθύμη Βλαχάβα. Σύρθηκαν σιδηροδέσμιοι μέχρι τα Ιωάννινα και ρίχθηκαν στα σκοτεινά κελιά του φοβερού Σαραγιού.

Τα μαρτύρια που ακολούθησαν τα είδε και τα περιέγραψε ο Γάλλος πρόξενος και περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ. Ο νεαρός Δημήτριος υπέστη διάφορα είδη βασανισμών. Ο Αλή Πασάς προσπαθούσε να εκμαιεύσει πληροφορίες για ενδεχόμενη υποστήριξη που είχε το κίνημα του Βλαχάβα από ξένες δυνάμεις. Ο Δημήτριος αρνήθηκε να απαντήσει και συνεχώς επεκαλείτο τον Χριστό για να ενισχύεται και να αντιμετωπίζει τον πόνο.

Ο Αλής του ζήτησε να αφαιρέσει την εικόνα της Παναγίας, την οποία έφερε στο στήθος του ο Δημήτριος, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Η μανία του τυράννου και των βασανιστών έγινε μεγαλύτερη και επενόησαν κάθε μορφής βασανιστήρια για να κάμψουν τον Δημήτριο. Του έδεσαν την κεφαλή με σιδερένια αλυσίδα, την οποία συνέσφιγγαν συνεχώς, όμως με την επίκληση του Χριστού και της Παναγίας, ο μάρτυς έθραυσε την αλυσίδα.

Τον κρέμασαν ανάποδα και του έψηναν την κεφαλή επάνω στην φωτιά, αλλά εκείνος υπέμενε και επέμενε. Ένας Τούρκος από την Καστοριά βλέποντας την πίστη και το θάρρος του Αγίου επίστευσε στον Χριστό και αμέσως θανατώθηκε από τους δημίους του Αλή.

Τελικά ο Αλή Πασάς διέταξε να κτίσουν το σώμα του μάρτυρος μέσα σε τοίχο! Άφησαν σκοπίμως έξω από τον τοίχο το κεφάλι για να το τρέφουν και έτσι να του δημιουργούν δυσφορία και να δυναμώνουν τον πόνο. Ο μάρτυς επέζησε 10 ημέρες προσευχόμενος και βασανιζόμενος δια του εντοιχισμού. Στις 18 Αυγούστου 1808 παρέδωσε το πνεύμα και αμέσως η φήμη της αγιότητός του διεδόθη μεταξύ των Χριστιανών.

Από τις πρώτες ημέρες μετά το μαρτύριό του άρχισαν να αναφέρονται θαύματα με την επίκληση του ονόματός του. Όπως συνέβη στην περίπτωση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, έτσι και για τον Νεομάρτυρα Δημήτριο η συνείδηση του λαού έκανε την πρώτη ανεπίσημη αγιοκατάταξη. Το παράδειγμά του στερέωσε την πίστη των Ορθοδόξων Ελλήνων και το αίμα του πότισε το δέντρο της λευτεριάς, η οποία ήλθε μετά από λίγα χρόνια με την Εθνεγερσία του 1821.

Ο μεγάλος ποιητής μας Αριστοτέλης Βαλαωρίτης αφιέρωσε στον Νεομάρτυρα Δημήτριο και στον Εθνομάρτυρα παπά–Ευθύμη Βλαχάβα (τεμαχίσθηκε το σώμα του με εντολή του Αλή) το περίφημο επικό ποίημα «Τα Μνημόσυνα». Το 1984 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος ενέκρινε την Ασματική Ακολουθία του Αγίου, η οποία συνετέθη από τον μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη κατόπιν αιτήματος της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών.

Το 2007 ο αείμνηστος Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος συνέγραψε το βιβλίο «Οι τρεις Άγιοι των Γρεβενών». Εκεί κάθε φιλέρευνο πνεύμα μπορεί να μάθει περισσότερα για τον Άγιο Δημήτριο τον εκ Σαμαρίνης καθώς και για τον Όσιο Νικάνορα, τον κτίτορα της Ιεράς Μονής Ζάβορδας τον θαυματουργό (+1549), και για τον Νεομάρτυρα Γεώργιο από το Τσούρχλι (νυν Άγιος Γεώργιος) Γρεβενών, ο οποίος επίσης μαρτύρησε στα Ιωάννινα το 1838.