Το «Χριστόψωμο» του Αλ. Παπαδιαμάντη: Ένα ακόμη επίκαιρο διήγημα για την εποχή του κορωνοϊού

Κωνσταντίνος Βαθιώτης

Σαν σήμερα, παραμονή Χριστουγέννων προς τα τέλη του 19ου αιώνος, η γραία-Καντάκαινα παρέδιδε στη νύφη της, την «αγαθωτάτης ψυχής» Διαλεχτή, ένα φαρμακωμένο Χριστόψωμο, το οποίο την προέτρεψε να το φάει όταν θα πήγαινε στο σπίτι της.

Με αυτόν τον τρόπο, η κακή πενθερά έστησε μια θανάσιμη-σατανική παγίδα στην «στείρα και άτεκνο» νύφη της. Στην παγίδα, όμως, έπεσε ο πολυαγαπημένος γιος της, ο οποίος επέστρεψε αιφνιδίως από την απέναντι νήσον, στην οποία είχε πλεύσει «με την βρατσέραν του […] με φορτίον αμνών και ερίφων», αλλά απεκλείσθη εκεί, καθώς «εφύσησεν αιφνιδίως άγριος Βορράς και έκλεισεν όλα τα πλοία εις τους όρμους».

Όταν «περί το μεσονύκτιον» ο Καντάκης έφθασε στο σπίτι του μισοπνιγμένος, η Διαλεχτή βρισκόταν στη λειτουργία του Αγίου Νικολάου. Μόλις πληροφορήθηκε την απρόσμενη άφιξη του συζύγου της, έσπευσε στην οικία τους, όπου βρήκε τον άντρα της «κατάβρεκτον, αποστάζοντα ύδωρ και αφρόν». «Εξήγαγε εκ του κιβωτίου ενδύματα διά τον σύζυγόν της», «ήναψε πυρ» και του έψησε «πριζόλαν». Ακολούθως, όμως, έφυγε ξανά για την εκκλησία, προκειμένου να μεταλάβει.

Ο Καντάκης έμεινε μόνος του να καταβροχθίζει την πριζόλαν. Καθώς καθόταν «οκλαδόν παρά την εστίαν» και «εβαρύετο να σηκωθή και ν’ ανοίξη το ερμάρι διά να λάβη άρτον», άπλωσε το χέρι του «επί μικρού σανιδώματος», όπου «ευρίσκετο το χριστόψωμον εκείνο, το δώρον της μητρός του προς την νύφιν αυτής. Το έφθασε και το έφαγε ολόκληρον σχεδόν μετά του οπτού κρέατος».

Έτσι, αντί να φαρμακωθεί η νύφη της γριας-Καντάκαινας, φαρμακώθηκε ο γιος της.

Πρόκειται για μια άκρως διδακτική για το Ποινικό Δίκαιο λοξοδρομημένη δηλητηριώδη παγίδα, η οποία στην εποχή του κορωνοϊού καθίσταται εξαιρετικά επίκαιρη.

Μεταξύ των άλλων (βλ. Βαθιώτη, Από την τρομοκρατία στην πανδημία. Υποχρεωτικές ιατρικές πράξεις στον πόλεμο κατά του αόρατου εχθρού, εκδ. Αλφειός, Αθήνα 2021, 2η έκδ., σελ. 164 επ., 176), ο Παπαδιαμάντης κάνει την εξής διευκρίνιση:

«Ἰατροὶ ἐπιστήμονες δὲν ὑπῆρχον ἐν τῇ μικρᾷ νήσῳ· οὐδεμία νεκροψία ἐνεργήθη. Ἐνομίσθη ὅτι ὁ θάνατος προῆλθεν ἐκ παγώματος συνεπείᾳ τοῦ ναυαγίου. Μόνη ἡ γραῖα Καντάκαινα ἤξευρε τὸ αἴτιον τοῦ θανάτου».

Αλλά και σήμερον όπου υπάρχουν ιατροί επιστήμονες, νεκροψίες σταμάτησαν να γίνονται, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζομεν το εκάστοτε αίτιον των θανάτων. Ποίοι εξ αυτών πρέπει να καταγράφωνται ως θάνατοι «από» και ποίοι «με» κορωνοϊό παραμένει ζήτημα κατάλληλον διά χαρτορίχτρας και καφετζούδες. Ταυτοχρόνως, έγιναν της μοδός οι «ξαφνικοί θάνατοι» μετά τον περίφημον ούτω καλούμενον €μβολιασμόν. Τοιουτοτρόπως, απεκτήσαμεν αίφνης δύο πανδημίας: την πανδημίαν του κορωνοϊού και την πανδημίαν της «θανατηφόρου ξαφνικίτιδος»!

Ο Παπαδιαμάντης κλείνει το «Χριστόψωμο» με την εξής νομική αξιολόγηση:

«ἡ γραῖα συναισθανθεῖσα καὶ αὐτὴ τὸ ἔγκλημά της, δὲν ἐμέμφθη τὴν νύμφην της, ἀλλὰ τοὐναντίον τὴν ὑπερήσπισε κατὰ τῆς κακολογίας ἄλλων. Ἐὰν ἔζησε καὶ ἄλλα κατόπιν Χριστούγεννα, ἡ ἄστοργος πενθερὰ καὶ ἀκουσία παιδοκτόνος, δὲν θὰ ἦτο βεβαίως πολὺ εὐτυχὴς εἰς τὸ γῆράς της».

Η αξιολόγηση αυτή αποτέλεσε το αντικείμενο μιας εκδηλώσεως που έλαβε χώρα στις 21 Δεκεμβρίου 2017 στο βιβλιοπωλείο Εν Πλω (υπεύθυνος: Δημήτρης Μαυρόπουλος).

Σε εκείνη την αξέχαστη παπαδιαμαντική βραδιά με θέμα “Η γριά Καντάκαινα στο εδώλιο – «Το Χριστόψωμο» του Παπαδιαμάντη στο ποινικό μικροσκόπιο”, ο μεν γράφων ανέπτυξε την κρίσιμη επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της «γραίας στρίγλας», το δε κοινό, αποτελούμενο εν μέρει μόνο από νομικούς, εκλήθη να αποφασίσει επί της ενοχής της γριάς Καντάκαινας, διατυπώνοντας ερωτήσεις και γνώμες σχετικά με τον χειρισμό του επίμαχου περιστατικού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τo «Χριστόψωμο» πρωτοδημοσιεύθηκε στις 26.12.1887 στην εφημερίδα “Εφημερίς” με τον υπότιτλο “Διήγημα Πρωτότυπον” και τα σεμνά αρχικά “Α.Π.”. Κατά τον φιλόλογο Γεώργιο Βαλέτα, ο οποίος τα Χριστούγεννα 1941 ανέδειξε το διήγημα –που μέχρι τότε είχε παραμείνει ξεχασμένο– στο περιοδικό “Νέα Εστία” προλογισμένο και υπομνηματισμένο, τα αρχικά αντί του ονοματεπωνύμου οφείλονταν στο γεγονός ότι «ο φτωχός και γριφώδης μεταφραστής δεν είχε γίνει ακόμη Παπαδιαμάντης, που αργότερα θα γεμίζη τα πρωτοσέλιδα των πανηγυρικών όλων των εφημερίδων».

Από το 2016 μέχρι και τον Μάρτιο του 2020 ο γράφων επεξεργαζόταν σχεδόν καθημερινά την ποινική ανάλυση των θανάσιμων παγίδων στο Ποινικό Δίκαιο και την Τέχνη.

Στις 2 Μαρτίου του 2020 ολοκλήρωσε την έρευνά του, αξιοποιώντας υποτροφία που έλαβε από το «Center for Advanced Studies» του Πανεπιστημίου του Μονάχου.

Και ενώ η μονογραφία αυτή, με την οποία θα εξελισσόταν σε καθηγητή Ποινικού Δικαίου Α΄ βαθμίδας, ήταν έτοιμη να δοθεί για σελιδοποίηση, η Νέα Τάξη Πραγμάτων κήρυξε «πόλεμο» κατά του «αόρατου εχθρού» (sic), οπότε το βιβλίο κλείστηκε στο ηλεκτρονικό συρτάρι του γράφοντος και πήραν προτεραιότητα δεκάδες άρθρα, τα οποία τελικώς οδήγησαν στη δημιουργία δύο δίδυμων βιβλίων: 1. Από την τρομοκρατία στην πανδημία (ό.π.), 2. Από την πανδημία στην κλιματική αλλαγή. Συντονισμένα τρομο-κράτη σε φόντο παγκόσμιας διακυβέρνησης, εκδ. Αλφειός, υπό έκδοση εντός του Ιανουαρίου 2022. Είχε, ωστόσο, προηγηθεί η παραίτησή του από τη θέση του Αναπληρωτή Καθηγητή Ποινικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ., μετά τη καταγγελία που έγινε σε βάρος του από ένα φοιτητή-φάντασμα, καλυπτόμενο σκανδαλωδώς από την εισαγγελία και τους πρώην συναδέλφους του.

Ηθικό δίδαγμα: Όποιος γράφει για τις λοξοδρομημένες παγίδες μπορεί να λοξοδρομήσει συγγραφικά!

ΠΗΓΗ facebook