ΑΟΖ ακούμε και ΑΟΖ δεν βλέπουμε – Μια πονεμένη ιστορία

  Θεόδωρος  Καρυώτης

Εδώ ΑΟΖ, εκεί ΑΟΖ, που είναι η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη); Εδώ και 38 χρόνια προσπαθώ να πείσω τους συμπατριώτες μου για την αξία αυτής της τόσο ζωτικής για τα εθνικά μας συμφέροντα έννοιας. Ξεκίνησα, λοιπόν, έναν ανηφορικό δρόμο, γράφοντας και δημοσιεύοντας βιβλία και άρθρα στα ελληνικά και αγγλικά, προφανώς εις ώτα μη ακουόντων. Το φάντασμα της ΑΟΖ συνεχίζει να καταδιώκει την Τουρκία.

Είναι γνωστό σε όλους ότι η Άγκυρα θεωρεί την έννοια της ΑΟΖ τον μεγαλύτερο εχθρό της στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το πένθιμο ύφος της τουρκικής αντιπροσωπείας στην διάρκεια της ψηφοφορίας για το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών και Ωκεανών στη έδρα του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη, την 30η Απριλίου του 1982. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας κατέγραψε 130 ψήφους υπέρ, τέσσερεις κατά και 17 αποχές.

Τα τέσσερα κράτη, που έριξαν αρνητική ψήφο ήταν οι ΗΠΑ, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Βενεζουέλα. Μπορώ τώρα να εκμυστηρευτώ κάτι που κράτησα μυστικό για πάνω από 38 χρόνια. Την επόμενη της ψηφοφορίας, πριν επιστρέψω στην Ουάσιγκτον, είχα μια συζήτηση με τους μεγάλους δασκάλους μου, το νομικό σύμβουλο του υπουργείο Ντόρη Χαλκιόπουλο και τον εμπειρογνώμονα του Δικαίου της θάλασσας Μανώλη Γούναρη.

Προσγείωση στην ελληνική πραγματικότητα

Εγώ τους μίλησα με ενθουσιασμό για την ΑΟΖ, αλλά αυτοί πολύ γρήγορα με προσγείωσαν στην ελληνική πραγματικότητα, όταν μου είπαν: «Θόδωρε μη ενθουσιάζεσαι, η ΑΟΖ είναι το ίδιο πράγμα με την υφαλοκρηπίδα». Έτσι, η επιστροφή μου στην αμερικανική πρωτεύουσα δεν ήταν καθόλου ευχάριστη. Μερικές ημέρες αργότερα κατάλαβα ότι με τη νομική τους παιδεία δεν ήταν σε θέση να αντιληφθούν την οικονομική διάσταση της ΑΟΖ, που ήταν το κυρίαρχο μέρος του καινοφανούς θεσμού του διεθνούς δικαίου.

Το ίδιο συνέβη αργότερα, όταν με αντιμετώπισαν απαξιωτικά ο Χρήστος Ροζάκης και άλλοι καθηγητές διεθνούς δικαίου, με το επιχείρημα ότι δεν γνωρίζω το θέμα (διότι είμαι οικονομολόγος και όχι διεθνολόγος, παραβλέποντας ότι αυτό ήταν το πλεονέκτημά μου, καθώς η ΑΟΖ είναι κυρίως οικονομική έννοια). Αργότερα, κατάλαβα και τον κύριο λόγο της θέσης τους.

Είχαν γράψει διδακτορικές διατριβές, άρθρα και βιβλία για την υφαλοκρηπίδα και δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν το θέμα της επιστημονικής ζωής τους. Έτσι ξεκίνησα, πριν 38 χρόνια, να ασχολούμαι με την ΑΟΖ, αλλά πολλοί στην Αθήνα με θεωρούσαν ένα γραφικό τύπο. Έτσι, δεν έδωσαν καμία σημασία στον πρώτο χάρτη της ΑΟΖ που δημοσιεύτηκε ποτέ στην Ελλάδα και έδειχνε για πρώτη φορά τα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας μας.

Η ιστορική διάσκεψη της UNCLOS

Σήμερα, αισθάνομαι ιδιαίτερη ικανοποίηση και υπερηφάνεια που σχεδόν όλοι οι Έλληνες ασχολούνται με αυτές τις τρεις λέξεις, ανεξάρτητα εάν ελάχιστοι κατανοούν τη σημασία τους. Η Τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (The Third United Nations Conference on the Law ofthe Sea ή UNCLOS III από τα αρχικά της στην αγγλική γλώσσα) υπήρξε πραγματικά ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Καμία άλλη παγκόσμια διάσκεψη δεν κράτησε τόσα χρόνια με τη συμμετοχή τόσων πολλών κρατών.

Οι εργασίες της UNCLOS III διήρκεσαν από τον Δεκέμβριο του 1973 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1982, οπότε ετέθη για υπογραφή και επικύρωση από τα κράτη, η νέα Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Διεθνής Σύμβαση του 1982 διαιρείται σε 17 μέρη (Μέρη Ι-XVII), περιλαμβάνει 320άρθρα και εννέα παραρτήματα (Παραρτήματα Ι-ΙΧ). Επίσης στην Τελική Πράξη της Διάσκεψης περιλαμβάνονται τέσσερις Αποφάσεις (Αποφάσεις I - IV) και έξη Παραρτήματα.

Αργότερα, στις 10 Δεκεμβρίου 1982 την UNCLOS υπέγραψαν 120 κράτη (μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, η Κύπρος και η ΕΕ) στο Montego-Bay της Τζαμάικα. Τέλος, η Σύμβαση προέβλεπε ότι θα ετίθετο σε ισχύ 12 μήνες μετά την επικύρωσή της από 60 κράτη (άρθρο 308). Η UNCLOS τέθηκε όντως σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994, και στο τέλος του 2019 την είχαν επικυρώσει 167 κράτη και η ΕΕ.

Οι ΑΟΖ του πλανήτη Γη.

Τα κέρδη που μπορούν να προκύψουν από τη δημιουργία ΑΟΖ μπορεί να είναι σημαντικά, αν για παράδειγμα ένα πολύ μικρό κατοικήσιμο νησάκι βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένο σε απόσταση πέραν των 400 ναυτικών μιλίων από οποιαδήποτε γειτονική χώρα. Έτσι, θα μπορεί επί παραδείγματι να εξασφαλίσει ΑΟΖ για αλιεία και εκμετάλλευση του θαλάσσιου βυθού, που να ξεπερνά τα 125.000 τετραγωνικά μίλια, δηλαδή μία έκταση μεγαλύτερη από τη Γαλλία!

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η UNCLOS αποτελεί ιστορικό ορόσημο, καθώς συμβολίζει μια ριζική αλλαγή στην διάρθρωση των διεθνών οικονομικών σχέσεων εισάγοντας στο διεθνές οικονομικό δίκαιο μια σειρά νέων εννοιών οι οποίες, εξεταζόμενες στο σύνολό τους, προσφέρουν το υπόβαθρο για μία νέα διεθνή τάξη πραγμάτων. Προσωπικά αισθάνομαι δικαιωμένος που σήμερα, το πιο δημοφιλές θέμα στα χείλη των Ελλήνων μετά το Covid-19, είναι η ΑΟΖ!

ΑΟΖ ακούμε, ΑΟΖ δεν βλέπουμε!

Από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι σήμερα κανείς πρωθυπουργός της Ελλάδας δεν συμπεριέλαβε τόσο ρητά την ΑΟΖ, όπως ο σημερινός πρωθυπουργός, όταν διακήρυξε: «Η μοναδική μας διαφορά με την Τουρκία είναι η οριοθέτηση της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας». Όπως εξηγεί στην "Κυριακάτικη Καθημερινή" ο Άγγελος Συρίγος: «Η Τουρκία προσέρχεται με πλειάδα θεμάτων. Σε αυτά περιλαμβάνονται η διεκδίκηση ελληνικών νησιών, η μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, η αποστρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου και πρωτίστως η συνεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών Ελλάδας και Κύπρου με την Τουρκία.

Στην τουρκική αντίληψη Ελλάδα και Κύπρος ταυτίζονται. Η Τουρκία καθοδηγείται από το ιδεολόγημα της "Γαλάζιας Πατρίδας", βασικό εργαλείο της οποίας είναι το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ο βαθμός επικλήσεώς του από την Άγκυρα θα καθορίσει εάν ο διάλογος (και οι τυχόν διαπραγματεύσεις, εάν επακολουθήσουν) μπορεί να έχουν κάποιο μέλλον. Εξαιρετικά μικρή πιθανότητα...»

Όπως γράφει και ο Κώστας Βενιζέλος: «Είναι σαφές πως η διπλωματική κινητικότητα προσφέρει χρόνο για διαχείριση. Όσοι πιστεύουν πως η Τουρκία δεν θα επανέλθει με ερευνητικά σκάφη και πολεμικές φρεγάτες, είναι αφελείς. Ζουν σε μια ψευδαίσθηση. Η Άγκυρα επιδιώκει το διάλογο, ανοικτής ατζέντας, με όλα τα θέματα στο τραπέζι, με όλες τις παράνομες και παράλογες αξιώσεις της στη διαπραγμάτευση».

Έχουμε αρχίσει να συζητούμε για την ΑΟΖ, αλλά ουσιαστικά ΑΟΖ δεν βλέπουμε! Κάναμε πρόσφατα την πρώτη μας οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία, που όμως άφησε μια πικρή γεύση, διότι επιτρέψαμε στους Ιταλούς να ψαρεύουν κοντά στα νησιά μας (ενώ ο κύριος λόγος που δημιουργήθηκε η ΑΟΖ ήταν για την προστασία της αλιείας των παράκτιων κρατών)! Η πρώτη οριοθέτηση ΑΟΖ έπρεπε να είχε γίνει με την Κύπρο και όχι με την Ιταλία.

Προτεραιότητα η ΑΟΖ με την Κύπρο

Η επόμενη, τώρα, πρέπει να είναι με την τραγική Κύπρο και όχι με την Αίγυπτο, γιατί οι Αιγύπτιοι γνωρίζουν ότι βιαζόμαστε και απαιτούν πράγματα που δεν πρέπει να αποδεχτούμε. Έχουν ένα μεγάλο πρόβλημα με την Αιθιοπία και ένα πρόβλημα με την Τουρκία στη Λιβύη και δεν θέλουν να ανοίξουν ένα άλλο μέτωπο με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν δέχονται την επήρεια του Καστελλόριζου, ούτε και τη μέση γραμμή.

Έτσι απαιτούν από τους Έλληνες να γίνει μια τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ, ώστε να φαίνεται έτσι ότι διαθέτουν θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία, χωρίς όμως να έχει η Ελλάδα με την Κύπρο! Η UNCLOS δεν επιτρέπει τμηματική οριοθέτηση, αλλά φαίνεται ότι η Αθήνα θέλει να χρησιμοποιήσει αυτή την οριοθέτηση, για να μπει σφήνα στο παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Δυστυχώς όμως δεν μπορούμε να καταγγέλλουμε μια παραβίαση του Δικαίου της Θάλασσας προβαίνοντας σε μια δική μας!

Και ξαφνικά ανακαλύψαμε, την ώρα που γράφαμε αυτές τις γραμμές, σε ένα άρθρο της Νεφέλης Λυγερού ότι: «Από την πλευρά της, η Αθήνα επιμένει ότι η μοναδική διμερής διαφορά είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Μένει στον όρο υφαλοκρηπίδα και δεν χρησιμοποιεί τον ευρύτερο όρο ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), επειδή η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν αναγνωρίζει τον όρο ΑΟΖ που αυτή η Σύμβαση εισήγαγε. Κι αυτό, παρότι η εν λόγω Σύμβαση αποτελεί εθιμικό δίκαιο και ως τέτοιο δεσμεύει και τις χώρες που δεν την έχουν υπογράψει, άρα και την Τουρκία».

Απλώς να υπενθυμίσουμε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν υπογράψει, ούτε επικυρώσει την UNCLOS, αλλά έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ και την έχουν οριοθετήσει με τα γειτονικά της κράτη.

 ΠΗΓΗ