Λόγος ἐγκωμιαστικός εἰς τούς ΔΥΟ ΜΕΓΙΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥΣ ΜΙΧΑΗΛ καί ΓΑΒΡΙΗΛ

 (τοῦ ὁσίου καί θεοφόρου Πατρός ἡμῶν Νικοδήμου  τοῦ Ἁγιορείτου)

Ὁ θεῖος Μιχαήλ καί Γαβριήλ ἐστάθησαν οἱ ἐξαίρετοι ὑπηρέται τῶν ἐξαιρέτων ἐνεργειῶν καί ἔργων τοῦ Θεοῦ· καί προσέχετε, διά νά τό καταλάβετε.

Δύω εἶναι, κατά τούς θεολόγους, αἱ κυριώτεραι ἐνέργειαι καί τά ἐξαίρετα προσόντα καί ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ· τό ἕνα ἡ δικαιοσύνη, ἥτις καί ἀποτομία καί κρίσις ὀνομάζεται, καί τό ἄλλο ἡ ἀγαθότης, ἥτις καί πρόνοια καί χρηστότης καί εὐσπλαγχνία καί ἔλεος ὀνομάζεται [...]. Μέ τήν δικαιοσύνην ὁ Θεός κρίνει καί παιδεύει τούς ἀνθρώπους, ὅταν ἁμαρτάνουν καί δέν φυλάττουν τάς ἐντολάς του, καί μέ τήν ἀγαθότητα πάλιν τούς ἐλεεῖ καί τούς εὐσπλαγχνίζεται.

Τώρα ὁ ἀρχάγγελος Μιχαήλ ἔρχεται νά ᾖναι ὁ ἐξαίρετος ἄγγελος τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ, διά τί αὐτόν βλέπομεν νά μεταχειρίζεται ὑπηρέτην εἰς τό νά παιδεύῃ μέν καί νά σωφρονίζῃ τούς κακούς, νά φυλάττῃ δέ καί νά ὑπερασπίζεται τούς καλούς, καθώς τοῦτο εἶναι φανερόν καί ἀπό πολλά ἄλλα μέρη τῆς θείας Γραφῆς καί μάλιστα ἀπό τόν θάνατον μέν, ὁπού ἔδωκεν ὁ Μιχαήλ εἰς τά πρωτότοκα τῶν Αἰγυπτίων, διαφύλαξιν δέ καί ζωήν, ὁπού ἔδωκεν εἰς τά πρωτότοκα τῶν Ἑβραίων.

Ὁ δέ ἀρχάγγελος Γαβριήλ φαίνεται νά ᾖναι ὁ ἐξαίρετος ἄγγελος τῆς ἀγαθότητος καί εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ, διά τί αὐτόν βλέπομεν νά μεταχειρίζεται ὑπηρέτην, ὅταν ἔχῃ νά κάμῃ εἴς τινας καμμίαν ἐξαίρετον εὐσπλαγχνίαν καί ἔλεος, καθώς καί τοῦτο ὁμοίως εἶναι φανερόν καί ἀπό πολλά ἄλλα, μάλιστα δέ ἀπό τά ἀγαθά εὐαγγέλια, ὁπού ἔφερεν εἰς τόν κόσμον ὁ Γαβριήλ τοῦ μεγάλου ἐλέους τῆς ἐλεύσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Τρία εἶναι τά ἐξαίρετα καί μεγαλύτερα ἔργα, ὁπού ἔκαμεν ὁ Θεός. Πρῶτον, ἡ δημιουργία τοῦ νοητοῦ κόσμου· δεύτερον, ἡ δημιουργία τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου· καί τρίτον, ἡ ἔνσαρκος οἰκονομία τοῦ Θεοῦ Λόγου. Καί εἰς τά τρία ταῦτα πρώτους καί ἐξαίρετους ὑπηρέτας μεταχειρίζεται ὁ Θεός τόν Μιχαήλ καί τόν Γαβριήλ.

Δημιουργεῖ πρῶτον ὁ Θεός τόν νοητόν κόσμον ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι _ἤτοι τόν ἐμπύρινον λεγόμενον οὐρανόν_ καί τόν γεμόζει ὡσάν ἀπό τόσα λαμπρότατα ἄστρα ἀπό τά μυριάριθμα πλήθη τῶν ἀΰλων ἀγγέλων· τόν στολίζει ἀπό τάς τρεῖς τριαδικάς ἱεραρχίας· τῶν Θρόνων, Χερουβίμ καί Σεραφίμ· τῶν Κυριοτήτων, Δυνάμεων καί Ἐξουσιῶν· τῶν Ἀρχῶν, Ἀρχαγγέλων καί Ἀγγέλων· καί ἐπάνω εἰς ὅλα τοῦτα τά ἐννέα τάγματα κατασταίνει πρώτους ἡγεμόνας καί διδασκάλους τόν Μιχαήλ καί Γαβριήλ. Πῶς; Καί τίνι τρόπῳ; Ἀκούσατε.

Ὁ Μιχαήλ, μέ τό νά ἐστάθη εὐγνωμονέστατος δοῦλος τοῦ Θεοῦ παντοκράτορος, ἔκαμε νοητόν πόλεμον εἰς τόν οὐρανόν μέ τόν ἀποστάτην διάβολον καί τούς ἀγγέλους του, ὅταν ὑπερηφανεύθησαν κατά τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος καί ἐκρήμνισεν αὐτούς ἀπό τόν οὐρανόν εἰς τά καταχθόνια, καθώς εἶναι γεγραμμένον εἰς τήν ἱεράν Ἀποκάλυψιν (Ἀποκ. ιβ΄, 7, 9)·[...]Ὁ δέ Γαβριήλ μέ τό νά ἐπιστεύθη μόνος ἀπό ὅλας τάς τάξεις τῶν ἀγγέλων τό μυστήριον τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, [...] ἔγινεν ὁ πρῶτος καί ἐξαίρετος τούτου ὑπηρέτης ἀπό τήν ἀρχήν ἕως τέλους, ὁ λόγος τοῦ ἀκολούθου καί τό εἰκός καί δίκαιον καί εὔλογον ἀπαιτεῖ ὅτι νά κατεστάθη, εἰ καί μή κατά τά ἄλλα πάντα, ἀλλ᾿ οὖν κατά τοῦτο ὁ πρῶτος ἡγεμών καί διδάσκαλος ὅλων τῶν ἀγγελικῶν ταγμάτων, ἕως καί αὐτῶν τῶν Χερουβίμ καί Σεραφίμ, καί νά τά ἐδίδαξεν ὅλους τούς ἀποκρύφους λόγους καί γνώσεις, ὁπού μέσα εἰς τό βάθος τοῦ μυστηρίου τούτου σκεπάζονται. [...]

Ἐπειδή δέ ὁ ἀρχάγγελος Γαβριήλ ἐστάθη ὁ πρῶτος καί ἐξαίρετος εὐαγγελιστής καί ὑπηρέτης ὄχι μόνον τοῦ Δεσπότου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀλλά καί τῆς Κυρίας Θεοτόκου, τῆς ὁποίας μάλιστα ἔγινε καί τροφεύς δωδεκαετής εἰς τά Ἅγια τῶν Ἁγίων καί ἀπό τῆς συλλήψεως αὐτῆς ἕως τῆς κοιμήσεως ἐπιστήθιος διακονητής, λοιπόν εἰκός καί εὔλογον εἶναι αὐτός νά ἐστάθη καί ἄμεσος καί πλησιέστερος τοῦ Κυρίου καί τῆς τούτου Μητρός καί δι᾿ αὐτοῦ πᾶσαι αἱ τάξεις τῶν ἀγγέλων νά φωτίζωνται πάντα τά τῆς οἰκονομίας μυστήρια, εἰς τά ὁποῖα πρό τῆς ἐνσάρκου ἐπιδημίας νά εἰσέλθουν δέν εἶχον ἐξουσίαν, ὡς λέγει ὁ ἀββᾶς Ἰσαάκ ( Ἰσαάκ Σύρου, Ἀσκητικοί Λόγοι, ΠΔ΄, σ.283). [...]

Ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου, ὅτε ἔμελλε νά ἔλθῃ εἰς τόν κόσμον ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, διά νά τελειώσῃ τό μέγα καί ἐξαίρετον ἔργον τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Καί ἐδῶ πάλιν ἐξαιρέτους ὑπηρέτας του μεταχειρίζεται ὁ Θεός τούς δύω ἀρχαγγέλους, μέ τούτην ὅμως τήν διαφοράν, ὅτι ὁ Γαβριήλ γίνεται πρῶτος καί ὁ Μιχαήλ δεύτερος· διά τί ἔπρεπεν ὁ Γαβριήλ, ὅστις δηλοῖ Θεός καί ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιον Πρόκλον, νά γένῃ καί πρῶτος λειτουργός τοῦ Θεανθρώπου Λόγου. Ὅθεν αὐτός ὁ θεοειδέστατος Γαβριήλ μόνος ἀποκαλύπτεται τό μυστήριον τοῦτο, ὡς προείπομεν, καί μόνος ἀποστέλλεται πρός τήν παντοβασίλισσαν καί ἀειπάρθενον Μαριάμ καί τῆς φέρει τά τῆς χαρᾶς εὐαγγέλια, λέγων εἰς αὐτήν τόν κοσμοσωτήριον ἀσπασμόν, ἤτοι τό Χαῖρε κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετά σοῦ. Αὐτός ὁ ἴδιος Γαβριήλ εὐαγγελίζεται εἰς τούς ποιμένας τά χαρμόσυνα γενέθλια τοῦ σαρκωθέντος Δεσπότου. Προλέγει τό ὄνομα τό γλυκύτατον ὁπού ἔμελλεν οὗτος νά λάβῃ ἐν τῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ, ἤτοι τό  Ἰησοῦς· ἐκλήθη γάρ φησι τό ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς, τό κληθέν ὑπό τοῦ ἀγγέλου πρό τοῦ συλληφθῆναι αὐτόν ἐν τῇ κοιλίᾳ. Αὐτός ὁδηγεῖ δι᾿ ἀστέρος τούς Μάγους. Μηνύει κατ᾿ ὄναρ εἰς τόν Ἰωσήφ νά κατεβῇ εἰς Αἴγυπτον καί ἐκεῖθεν πάλιν νά ἀναβῇ εἰς γῆν Ἰσραήλ μετά τοῦ παιδίου καί τῆς μητρός του. Αὐτός καταβάς ἀπεκύλισε τόν λίθον ἐκ τοῦ μνήματος τοῦ Κυρίου καί ἔπειτα εὐαγγελίζεται τήν Ἀνάστασιν αὐτοῦ εἰς τάς Μυροφόρους ὁμοῦ μέ τόν Μιχαήλ. Καί ἐν τῇ Ἀναλήψει τοῦ Σωτῆρος αὐτός σύν τῷ Μιχαήλ προλέγει εἰς τούς Ἀποστόλους τήν δευτέραν ἔλευσιν τοῦ ἀναληφθέντος.

Ὁμοίως καί ὁ θεῖος Μιχαήλ, θέλουσί τινες ὅτι αὐτός νά ἦτον ὁ ἄγγελος, ὁπού ἐνίσχυσε καί ἐδυνάμωσε τόν Δεσπότην μας Ἰησοῦν, ἀγωνιῶντα διά τό πάθος, ὡς λέγει ὁ ἱερός Λουκᾶς· ὤφθη δέ αὐτῷ ἄγγελος ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐνισχύων αὐτόν, (Λκ. κβ΄,43) συμπεραίνοντες τοῦτο ἀπό τήν ὀνομασίαν του. Ἐπειδή Μιχάηλ, κατά τινας, θέλει νά εἰπῇ δύναμις Θεοῦ ἤ στρατηγός δυνάμεως Θεοῦ. Ἰσχύς δέ καί δύναμις τό αὐτό εἶναι. Αὐτός σύν τῷ Γαβριήλ εὐηγγέλισε τήν Ἀνάστασιν εἰς τάς Μυροφόρους, ὡς λέγει τοῦτο ὁ θεῖος Δαμασκηνός εἰς τόν σημερινόν Κανόνα τῶν Ἀρχαγγέλων. Αὐτός σύν τῷ Γαβριήλ προεῖπεν εἰς τούς μαθητάς τήν ἔλευσιν Χριστοῦ τοῦ ἀναληφθέντος. Αὐτός, λέγουσι, νά ἐλύτρωσε τόν ἀπόστολον Πέτρον ἀπό τήν φυλακήν καί νά ἐπάταξε τόν  Ἡρῴδην καί ἔγινε σκωληκόβρωτος. Αὐτός καί ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ κόσμου ἔχει νά ἀσηκωθῇ, ὡς τό προεῖπεν ὁ Γαβριήλ εἰς τόν προφήτην Δανιήλ· καί ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἀναστήσεται Μιχαήλ ὁ ἄρχων ὁ μέγας, ὁ ἐστηκώς ἐπί τούς υἱούς τοῦ λαοῦ σου, καί θέλει σαλπίσει τήν ἐσχάτην σάλπιγγα, ἀπό τήν φωνήν τῆς ὁποίας ἔχουν νά ἀναστηθοῦν οἱ νεκροί, ὡς τό λέγει ὁ μακάριος Παῦλος εἰς τοῦτα τά λόγια· ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καί πάλιν· οἱ νεκροί ἐγερθήσονται... ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι. [...]

Ἴδετε τώρα πῶς ὁ Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐστάθησαν οἱ δύω ἐξαίρετοι ὑπηρέται τῶν ἐξαιρέτων ἐνεργειῶν καί ἔργων τοῦ Θεοῦ, καθώς ἦτο ἡ πρότασίς μας;

Καί λοιπόν ὁ Μιχαήλ καί Γαβριήλ εἶναι οἱ δύω φωτεινότατοι ὀφθαλμοί τοῦ παντεπόπτου Θεοῦ, μέ τούς ὁποίους βλέπει καί φωτίζει ὅλον τόν ὁρατόν καί ἀόρατον κόσμον. Μιχαήλ καί Γαβριήλ εἶναι τά δύω κραταιότατα χέρια τοῦ Παντοκράτορος, μέ τά ὁποῖα φθάνει πανταχοῦ καί διοικεῖ ὅλα τά οὐράνια καί ἐπίγεια. Μιχαήλ καί Γαβριήλ εἶναι οἱ δύω ταχύτατοι καί μυριόπτεροι πόδες τοῦ πανταχοῦ παρόντος Κυρίου, μέ τούς ὁποίους περιέρχεται καί ἐμπεριπατεῖ ὄχι μόνον ὅλην τήν αἰσθητήν οἰκουμένην, ἀλλά ἕως καί αὐτάς τάς ἀΰλους ψυχάς τῶν ἀνθρώπων, ἕως καί αὐτάς τάς σκοτεινοτάτας ἀβύσσους· διά τοῦτο εἰς μίαν στιγμήν τούς βλέπεις νά εὑρίσκωνται εἰς τό ἕνα ἄκρον τοῦ κόσμου καί εἰς ἄλλην στιγμήν νά εὑρίσκωνται εἰς τό ἄλλο ἄκρον. [...]

Ὅπου ὁ Μιχαήλ, ἐκεῖ καί ὁ Γαβριήλ καί ὅπου ὁ Γαβριήλ, ἐκεῖ καί ὁ Μιχαήλ. Πάντοτε καί πανταχοῦ οἱ δύω ἀχώριστοι. Ἀχώριστοι εἰς τόν οὐρανόν, ἀχώριστοι εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, ἀχώριστοι εἰς τήν Νέαν καί εἰς τάς θαυματουργίας ἀχώριστοι. Καί, ἄν ὁ Μιχαήλ παιδεύῃ τούς κακούς, τούς παιδεύει πρός σωφρονισμόν, διά νά φοβοῦνται τήν δύναμιν καί μεγαλειότητα τοῦ Θεοῦ καί νά μή τήν καταφρονοῦν ἀπό τήν πολλήν ἀγαθότητα. Καί, ἄν ὁ Γαβριήλ πάλιν τούς εὐσπλαγχνίζεται, τοῦτο τό κάμνει, διά νά ἐλπίζουν καί νά μή ἔλθουν εἰς ἀπόγνωσιν ἀπό τόν πολύν φόβον. Καί οἱ δύω ὁμοῦ ἕνα σκοπόν ἔχουν, τήν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων καί τό νά πληρώσουν τό τοῦ Θεοῦ πανάγαθον θέλημα, ὡς τούτου ἀγαθοί ἀγαθάγγελοι. [...]

Ἐάν ὅμως ἀγαπῶμεν, πατέρες καί ἀδελφοί, νά διαμένωσιν ἀχώριστοι ἀπό ἡμᾶς οἱ Ἀρχάγγελοι, πρέπει καί ἡμεῖς, ὅσον τό δυνατόν νά ἀπέχωμεν ἀπό κάθε κακίαν, ἐπειδή λέγει ὁ μέγας Βασίλειος ὅτι, καθώς ὁ καπνός διώκει τάς μέλισσας καί ἡ δυσωδία τάς περιστεράς, ἔτζι καί ἡ ἁμαρτία διώκει ἀπό λόγου μας τόν φύλακά μας ἄγγελον καί τούς λοιπούς ἀγγέλους καί ὅτι διά τά καλά μας ἔργα μᾶς δίδει ὁ Θεός φύλακας τούς ἀγγέλους του· [...] Καί, ὅταν μέν ἐπικαλούμεθα τό ὄνομα τοῦ Μιχαήλ, ἄς ἐνθυμούμεθα ὁμοῦ τήν ὥραν τοῦ θανάτου καί τῆς φοβερᾶς κρίσεως καί κολάσεως· ὅταν δέ πάλιν ἐπικαλούμεθα τό ὄνομα τοῦ Γαβριήλ, ἄς ἐνθυμούμεθα ὁμοῦ καί τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν τήν χαράν καί ἀπόλαυσιν. [...]

 

[Ἀπόσπασμα ἀπό τόν Ἐγκωμιαστικό Λόγο εἰς τούς δύο μεγίστους Ἀρχαγγέλους Μιχαήλ καί Γαβριήλ τοῦ ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου _ (ἀπό τόν τόμο «Πανηγυρική Ἀκολουθία τῆς Συνάξεως Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Μιχαήλ καί Γαβριήλ καί πασῶν τῶν Ἐπουρανίων Δυνάμεων Ἀσωμάτων» τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Δοχειαρίου, Ἅγιον Ὄρος 2001, σ. 265-290)]