Ἡ Θεοτόκος εἶναι «ἡ Ἁγία Λαβίδα»

Αναστάσιος Ομ. Πολυχρονιάδης

 Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ

Εισαγωγικά

 Κατά την περίοδο της επιδημίας του κορωνοϊού ακούστηκαν κάποιες φωνές περί αλλαγής του τρόπου της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων, δηλαδή του τρόπου λήψης του Σώματος και του Αίματος Χριστού. Στην παρούσα εργασία, λοιπόν, ερευνούμε τη σημασία της Αγίας Λαβίδας για την Εκκλησία, στο πλαίσιο έκφρασης της θεολογίας της.

1. «ἡ λαβὶς ἡ μυστική»

 «Θεοτόκε ἡ ἐλπίς, πάντων τῶν Χριστιανῶν, σκέπε φρούρει φύλαττε, τοὺς ἐλπίζοντας εἰς σέ», ψάλλει η Εκκλησία στις Καταβασίες της εορτής της Υπαπαντής.

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου, Ιερόθεος, γράφει σχετικά με τη μεγάλη Δεσποτική εορτή: «Όταν ο δίκαιος Συμεών συ-νάντησε την Παναγία που κρατούσε τον Χριστό, έλαβε το θείο βρέφος στην αγκαλιά του. ‘‘καὶ αὐτὸς ἐδέξατο αὐτόν εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ καὶ εὐλόγησε τὸν Θεόν’’ (Λουκ. β, 28) [...] η σκηνή είναι συγκλονιστική. Και, βέβαια, δεν μπορούσε να γίνη αυτό, αν οι βραχίονές του δεν ενισχύονταν από το Άγιον Πνεύμα».

 Τούτη η «σκηνή», συνεχίζει ο επίσκοπος, «μας υπενθυμίζει το όραμα του Προφήτου Ησαΐου. Αφού ο Προφήτης είδε τὸν ‘‘καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου’’ (Ησ. στ΄ 1) και τα Σεραφίμ να ευρίσκονται γύρω από Αυτόν, και ομολόγησε την ακαθαρσία των χειλέων του», τότε «συνέβη το εξής καταπληκτικό: ‘‘καὶ ἀπεστάλη πρὸς με ἕν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἴχεν ἄνθρακα, ὅν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἤψατο τοῦ στόματός μου καὶ εἴπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ’’ (Ησ. στ’ 6-7)».

 «Η όραση αυτή αναφέρεται στην ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, αφού, άλλωστε, ο Προφήτης Ησαΐας εκλήθη να κηρύξη στον Ισραηλιτικό λαό την έλευση της παρακλήσεως, δηλαδή την έλευση του Χριστού, γι’ αυτό και θεωρείται ως ο μεγαλοφωνότατος των Προφητών και πέμπτος Ευαγγελιστής. Με μεγάλη καθαρότητα και ακρίβεια περιέγραψε σκηνές της θείας ενανθρωπήσεως», τονίζει ο μητροπολίτης.

 «Το ότι η όραση αυτή συνδέεται με την ενανθρώπηση φαίνεται από την εκκλησιαστική ερμηνευτική παράδοση», συνεχίζει ο επίσκοπος Ιερόθεος και υπογραμμίζει, «Σε ένα τροπάριο των μεγαλυναρίων της εορτής λέγεται: ‘‘Ἡ λαβὶς ἡ μυστικὴ, ἡ τὸν ἄνθρακα Χριστόν, συλλαβοῦσα ἐν γαστρί, σὺ ὑπάρχεις Μαριάμ’’ (Ωδή θ΄). Όλες οι αποκαλύψεις στην Παλαιά Διαθήκη είναι αποκαλύψεις του ασάρκου Λόγου, στις περισσότερες από τις οποίες φανέρωνε την ενανθρώπηση Του, την έλευσή του εν σαρκί. Έτσι, λοιπόν, εδώ λέγεται ότι ο άνθρακας είναι ο Χριστός. Η μυστική λαβίδα που κρατεί τον άνθρακα είναι η Παναγία, που τον συνέλαβε στην κοιλιά της. Και η Παναγία δίνει τον άνθρακα αυτόν στον δίκαιο Συμεών. Ουράνιο θυσιαστήριο είναι η δόξα του Θεού, ο ουρανός. Γι’ αυτό ψάλλουμε: ‘‘Κατελθόντ’ ἐξ οὐρανοῦ, τὸν Δεσπότην τοῦ παντός, ὑπεδέξατο αὐτὸν, Συμεὼν ὁ Ἱερεύς’’».

 «Όπως ο Προφήτης Ησαΐας», λοιπόν, τονίζει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, «δέχθηκε τον άνθρακα και δεν κατακάηκε, αλλά καθαρίστηκε και έγινε Προφήτης, έτσι και ο δίκαιος Συμεών δέχθηκε τον άνθρακα Χριστό από την Παναγία και δεν κατακάηκε, αλλά καθαρίστηκε κατά τον λόγο: ‘‘ἰδοὺ ἤψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ’’».

 «Η τελευταία [...] φράση», συνεχίζει ο επίσκοπος, «είναι δείγμα ότι το όραμα του Προφήτου Ησαΐου αναφερόταν στην ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού». Τούτο «φαίνεται από το ότι η Εκκλησία καθόρισε ώστε η φράση αυτή να λέγεται από τον λειτουργούντα ιερέα, μετά την θεία Κοινωνία του Σώματος και  του Αίματος του Χριστού. Συνδεδεμένη αυτή η προφητική εικόνα με τον δίκαιο Συμεών, αναφορικά με την θεία Κοινωνία, δείχνει ότι για να μη κατακαύση τον άνθρωπο η θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού πρέπει να έχη Πνεύμα Άγιον, όπως ακριβώς ο δίκαιος Συμεών».

 «Έτσι, λοιπόν, ο φλεγόμενος άνθρακας», τονίζει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, «είναι ο ενανθρωπήσας Χριστός, θυσιαστήριο η κοιλία της Παναγίας, τα Σεραφείμ είναι η ίδια η Θεοτόκος, λαβίς μυστική τα χέρια της Παναγίας, που δίνουν τον άνθρακα στον δίκαιο Συμεών».

Με αφορμή, λοιπόν, αυτούς τους λόγους, ενθυμούμαστε τους στίχους από την ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως που λέγουν: «Θεουργὸν Αἷμα φρίξον, ἄνθρωπε βλέπων⸱ ἄνθραξ γὰρ ἐστι τοὺς ἀναξίους φλέγων», καθώς και τους λόγους της ευχής του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου από την ίδια ακολουθία, όταν παρουσιάζει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου όπως τον άνθρακα: «Ἀλλὰ γενέσθω μοι ὁ ἄνθραξ τοῦ παναγίου σου Σώματος καὶ τοῦ τιμίου σου Αἵματος εἰς ἁγιασμὸν καὶ φωτισμὸν καὶ ρῶσιν τῆς ταπεινῆς μου ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος».

2. Παναγία, η «λαβίς», σε έργα Πατέρων & Εκκλησιαστικών Συγγραφέων.

 Από τη στιγμή που η Εκκλησία καθιέρωσε με ειδικές εκφράσεις το βίωμά της για την ενότητα των δύο φύσεων του Χριστού στην υπόσταση του Θεού Λόγου, κατά την 4η Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας, καθώς και για την Αειπαρθενία της Θεοτόκου, στην 5η Οικουμενική Σύνοδο, η Παναγία, όπως διαπιστώνουμε από την έρευνά μας, αποκαλείται και «λαβίς».

 [Στή συνέχεια ἀναφέρονται ὀνόματα ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, οἱ ὁποῖοι, σέ ἔργα πού ἔχουν συγγράψει καί ὁμιλίες τους, ἀναφερόμενοι στήν Θεοτόκο Παρθένο, τῆς ἀποδίδουν τήν προσηγορία «Λαβίς». Αὐτοί εἶναι:  ὁ Μεθόδιος Ὀλύμπου (5ος-6ος αἰ.), ὁ ἅγιος Σωφρόνιος Ἱεροσολύμων (6ος-7ος αἰ.), ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης (7ος-8ος αἰ.), ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός (7ος-8ος αἰ.), ὁ Γεώργιος Νικομηδείας (9ος αἰ.), ὁ αὐτοκράτορας Λέων ὁ Στ΄ ὁ Σοφός (9ος-10ος αἰ.), ὁ Μοναχός Ἰάκωβος (περί τόν 11ο αἰ.), ὁ ἅγιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος (12ος-13ος αἰ.), ὁ «σοφώτατος καί ἁγιώτατος» Γερμανός Β΄Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (13ος αἰ.) καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς (13ος-14ος αἰ.)]

 Είναι εμφανές από τα παραπάνω η συνάρτηση της Θεοτοκίας με τη Θεία Ευχαριστία. Ο συμβολισμός με την Αγία Λαβίδα έρχεται σε αντίθεση με την απαξίωση του τρόπου μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας, ωσάν να επρόκειτο για μετάδοση φθαρτού γεύματος και πόσης. «Η Υπεραγία Θεοτόκος, λοιπόν», που «καλείται [...] και ‘‘λαβίδα μυστική’’ [...] συνέλαβε και κράτησε μέσα Της, όπως το Άγιο Δισκοπότηρο, τον ‘‘άνθρακα Χριστό». Έτσι και ο πιστός λαμβάνει τον Χριστό από τον ιερουργό και γίνεται Θεολήπτης.

3. Αγία Λαβίδα ή κουταλάκια του εμπορίου;

 «Όταν ο Μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης (+1962)» υπηρετούσε ως «ιεροκήρυκας Αττικής, πήγε» κάποια μέρα «να λειτουργήσει στο φθισιατρείο της "Σωτηρίας".

 Εκεί του έφεραν οι νοσοκόμοι μια μεγάλη πιατέλα με πολλά κουταλάκια.

 -Τι τα φέρατε αυτά; τους ρώτησε.

 -Μας είπαν οι γιατροί να κοινωνήσετε με αυτά τους ασθενείς, αρχίζοντας από τους πιο ελαφρά και προχωρώντας στούς πιο βαριά.

 -Δεν χρειάζονται αυτά, απάντησε με πίστη ο ιερέας. Έχω την Αγία Λαβίδα.

 Πραγματικά, στη Θεία Λειτουργία κοινώνησε κανονικά τους ασθενείς και ύστερα πλησίασε την Ωραία Πύλη για να καταλύσει. Το έκανε αυτό για να τον βλέπουν όλοι, και να μάθουν οι γιατροί ότι η Θεία Κοινωνία ειναι φωτιά που καίει τα πάντα».

4. Θεολογική ερμηνευτική των ιστορικών δεδομένων περί της Αγίας Λαβίδος.

 Ο Γιώργος Ζαραβέλας αναφέρει: «Ο όρος λαβίς είναι παλαιότατα γνωστός στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Η αρχική σημασία του δεν περιγράφει το σύγχρονο λειτουργικό σκεύος, αλλά χαρακτηρίζει μεταφορικά τον λειτουργό, ο οποίος λαμβάνει με τα χέρια του τα Τίμια Δώρα, τα καθαγιάζει με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα προτείνει στους πιστούς προς μετάληψη». Την προσέγγιση «αυτή υιοθετεί και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η΄αι.) στο έργο του «Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία», όταν αναφέρεται στο συγκεκριμένο όρο. Η χρήση του όρου ‘‘λαβίδα’’, επομένως, έως και τουλάχιστοντον Η΄ αι», σύμφωνα πάντα με τον Ζαραβέλα, «δεν αποδίδεται στο υλικό, λει-τουργικό σκεύος, αλλά στα ιερατικά δάκτυλα και χέρια, τα οποία φέρουν τα Τίμια Δώρα».

Φαίνεται, πάντως, ότι η χρονική απαρχή χρησιμοποίησης του κοχλιαρίου, ως Αγίας Λαβίδος, συμβαίνει ήδη από τον καιρό του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, τον 4ο-5ο αιώνα, όταν ο Χρυσορρήμων καλεί τούς πιστούς για τη Μετάληψη (χωρίς αναφορά ‘‘ταῖς χερσίν’’), τονίζοντας: «Μὴ ὅτι ἄρτος ἐστὶν ἴδῃς, μηδ’ ὅτι οἶνος ἐστι νομίσῃς· οὐ γὰρ ὡς αἱ λοιπαὶ βρώσεις εἰς ἀφεδρῶνα χωρεῖ· ἄπαγε! Μὴ τοῦτο νόει· ἀλλὰ ὥσπερ κηρὸς πυρὶ προσομιλήσας οὐδὲν ἀπουσιάζει, οὐδὲν περισσεύει· οὕτω καὶ ὧδε νόμιζε συναναλίσκεσαι τά μυστήρια

τῇ τοῦ σώματος οὐσίᾳ. Διὸ καὶ προσερχόμενοι, μὴ ὡς ἐξ ἀνθρώπου νομίσητε μεταλαμβάνειν τοῦ θείου σώματος, ἀλλ’ ὡς ἐξ αὐτῶν τῶν Σεραφὶμ τῇ λαβίδι τοῦ πυρός, ἥνπερ Ἠσαΐας εἶδε, τοῦ θείου σώματος μεταλαμβάνειν νομίζετε, καὶ ὡς τῆς θείας καὶ ἀχράντου πλευρᾶς ἐφαπτόμενοι τοῖς χείλεσιν, οὕτω τοῦ σωτηρίου αἵματος μεταλάβωμεν».

Aνεξάρτητα, όμως, από τον τρόπο μετάδοσης του άρτου («καιόμενου άνθρακα») από την πρακτική άποψη, η Μετάληψη σχετίζεται με τη μία και μοναδική Λαβίδα, που φανερώνει την Παναγία, την Αειπάρθενο Μαρία. Εξάλλου, η Θεοτόκος οδηγεί στη σωτηρία, ενώ η σκέψη περί ατομικών κουταλιών κατά τη μετάδοση της Ευχαριστίας ταυτίζεται απόλυτα με τη φθορά και το θάνατο. Άλλωστε και μόνο ο λόγος περί ατομικότητας (διά των ιδιαιτέρων κουταλιών) διαστρέφει πλήρως την έννοια της Θείας Κοινωνίας.

 Διαβάζουμε σχετικά, με την Αγία Λαβίδα και αυτό που ειπώθηκε: «Η λαβίδα είναι ένα ατελές υλικό αντικείμενο. Δεν μετέχει της αφθαρσίας του αναστημένου και θεωθέντος Σώματος του Χριστού, το Οποίο είναι πράγματι παρόν σε μας με τα ευχαριστιακά Δώρα. Από μόνη της η λαβίδα είναι ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι, ένα σκεύος. H αξία της απορρέει από τη χρήση της, διότι είναι το μέσο, με το οποίο προσφέρεται το Αίμα και το Σώμα του Χριστού στον λαό. Πριν πολλά χρόνια

αντικατέστησε ένα παλαιότερο τρόπο μεταλήψεως. Η χρήση της λαβίδας για να κοινωνεί ο λαός ήταν τότε καινοτομία».

Απαντώντας στα ανωτέρω, θέλουμε να τονίσουμε ότι η «αξία της» Λαβίδος «δεν απορρέει από τη χρήση της». Δεν είναι χρηστικό εργαλείο, αλλά χαρισματικό. Συμβολίζει έμπρακτα τη «Λαβίδα», δηλαδή την Παναγία, που επελέγη από τον Θεό, και δι’ αυτής οι πιστοί αξιώνονται της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων. Οπότε σε καμία περίπτωση «η Λαβίδα» δεν αποτελεί «ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι» ή «σκεύος», αλλά τη «γέφυρα» τη «μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν», την Θεοτόκο.

Επιλεγόμενα

 Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι όποιος διαχωρίζει τη Θεοτοκία από την Παρθενία, λέγοντας ότι ο Χριστός θα μπορούσε να γεννηθεί και από έγγαμη γυναίκα, είναι επόμενο, να πιστεύει και στην εισαγωγή ατομικών κουταλιών για τη Μετάληψη. Πράγματι, η Αγία Λαβίδα συμβολίζει την Αειπάρθενο Παναγία, ενώ ο  Χριστο-μηδενισμός πρεσβεύει τη φθαρτότητα του Χριστού. Η πολεμική, δηλαδή, εναντίον της Θεοτόκιας Αειπαρθενίας ταυτίζεται απόλυτα με την αλλότρια του Ορθοδόξου δόγματος θέση περί αλλαγής του τρόπου Μεταλήψεως, χωρίς να υφίσταται ουδεμία πρακτική ανάγκη περί τούτου, παρά μόνο απιστία.

Η χρήση πολλαπλών κουταλιών θα συνέβαινε στην περίπτωση που ο Χριστός, δεν ήταν Θεός, δηλαδή Σωτήρας, αλλά κοινός άνθρωπος και ως εκ τούτου είχε γεννηθεί μέσα από το νόμο της φθοράς, δηλαδή από έγγαμη γυναίκα. Η φθορά φέρει την πτώση, δηλαδή το προπατορικό αμάρτημα, ενώ η Παρθενία τη μοναδικότητα, δηλαδή τη σωτηρία. Για αυτό η Αγία Λαβίδα είναι μία και μοναδική από την πρώτη Εκκλησία μέχρι σήμερα, είτε η μετάδοση των Αχράντων Μυστηρίων συνέβαινε αρχικά από τα ίδια τα χέρια του λειτουργού ιερέως είτε κατόπιν διά του κοχλιαρίου. Η αλλαγή, άλλωστε, έγινε για λόγους καθαρά ποιμαντικούς-πρακτικούς και ουδέποτε απέβλεψε στην «προστασία της υγείας» εξαιτίας του τρόπου Μετάληψης του Αφθάρτου Σώματος και Αίματος τουΧριστού. Το ζήτημα, όμως, υποστήριξης της διαίρεσης, που δυστυχώςεκφράζεται στις μέρες μας, φανερώνει τη διάσταση των οπαδών της από το Ορθόδοξο δόγμα και ήθος, την εναντίωσή τους, δηλαδή, στη Θεοτόκεια Αειπαρθενία.

 Κλείνοντας, παραθέτουμε τους ακόλουθους διασκευ-ασμένους-μεταφρασμένους στίχους από την υμνολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απολύτως σχετικούς με τα λεγόμενα μας, για τη Μητέρα του Θεού: «Όπως το πυρωμένο κάρβουνο στη φωτιά, που δεν μπορείς να τ’ αδράξεις γιατί καίγεσαι,

έτσι θα ’ταν και για μας ο Χριστός...αν δεν ήσουν εσύ Μαριάμ⸱ ότι σε προόρισε ο Θεός να γίνεις το μυστικό εργαλείο των θνητών, για να πιάσουν τη φωτιά και να την βάλουν μέσα τους, Όπως έγινε και μ’ εσένα, που η ζωηφόρος φωτιά ήρθε και κλείστηκε μέσα σου...».